جدل ژنريك شعر و تاريخ در رساله ‌ايراد از ميرزا فتحعلي‌ آخوندزاده (نظرات آخوندزاده در نقد پوئزي و تاريخ)

”A Methodological Critique of “The Imagist Historian or Formalist Poet

رضا قلي‌خان هدايت، ملقب به لله‌باشي، اديب، شاعر و تذكره‌نويس سده سيزدهم در دوران حكومت محمدشاه و ناصرالدين‌شاه قاجار بود. گذشته از كتاب‌هاي رياض‌العارفين، مجمع‌الفصحا و اصول‌الفصول، سه مجلد كتاب روضه‌الصفاي ناصري او در تاريخ قاجار مشهور است. اين كتاب درواقع ملحقات روضه‌الصفا خوانده مي‌شود كه به‌دنبال كتاب روضه‌‌الصفا‌ي خواندمير نگاشته شد. رساله ايراد، نوشته ميرزا فتحعلي آخوندزاده، گفت‌و‌گويي انتقادي است ميان رضاقلي‌خان هدايت و آخوند‌زاده درباره متن تاريخي روضه‌الصفاي ناصري و بعضي مسائل تاريخ‌نگارانه آن. عمده‌ انتقادهاي آخوندزاده به هدايت متوجه رويكرد و روشِ تاريخ‌نگاري اوست. در اين گفت‌و‌گوي جدلي، به‌سبب شاعر بودن رضاقلي‌خان هدايت و استفاده از شعرهاي خود در روضه‌الصفاي ناصري، از نوع ادبي پوئزي (شعر) سخن به‌ميان مي‌آيد. تنش جدلي شكل‌گرفته ميان آخوندزاده و هدايت در رساله ايراد، از حيث در بر گرفتن بعضي گزاره‌هاي بنيادين، از مهم‌ترين تنش‌هاي جدلي در تاريخ نقد ادبي و نقد تاريخ‌نگاري در ايران است. از طرف ديگر رساله ايراد ارتباط شگفت‌انگيزي با ديگر آثار آخوندزاده دارد كه بنا به ضرورت به آن‌ها پرداخته‌ايم. مقاله حاضر ضمن تحليل چگونگي رويارويي ژنريك شعر و تاريخ در ساحتي نظري و عمليِ، نشان داده امكانات دروني اين جدل ژنريك تا چه اندازه در شناخت بنيادهاي نقد ادبي و نقد تاريخ‌نگاري فارسي راهگشا و سودمند است.

‘Resāle-ye- Irād” written by Mirza Fathali Akhundzadeh, Iranian intellectual of the Qajar period, essentially involves a fictional and critical dialogue between Reza Qoli Khan Hedayat and Akhundzadeh about the historical text of "Rawdhat al-Safāye-Nāseri" and some of its historiographical issues. Akhundzadeh strongly criticizes Hedayat’s approach and method of historiography. In this controversial dialogue, due to the fact that Reza Qholi Khan Hedayat is a poet, the misuse of his poems in the text, is the main topic of this debate.