مفهوم امتياز در شركت‌هاي امتيازي در بستر حقوق عمومي

Concession and Chartered Companies in the Context of Public Law

مفهوم امتياز و پيدايش شركت‌هاي امتيازي در حقوق عمومي بر سه مبنا استوار است: پيدايش شخصيت حقوقي، مسئوليت محدود و انحصار. شخصيت حقوقي، ابتدا در اصناف و شركت‌هاي تنظيم بازار پديد آمد و مسئوليت محدود، محصول تأسيس شركت‌هاي امتيازي است؛ از ميان سه معناي امتياز، انحصار، برجسته‌تر است: سلب اهليت از اتباع و تخصيص آن به يك شخص داخلي يا خارجي؛ اما نمي‌توان «امتياز» را به «انحصار» تقليل داد. امروزه هر سه ويژگي «امتياز»، در شركت‌هاي دولتي متجلي است. در ايران، قانون به چنين شركت‌هايي، مشروط به تأمين منافع عمومي، شخصيت حقوقي اعطا مي‌كند و مسئوليت محدود آنها نه از سرمايه كه از قانون ناشي مي‌شود. همچنين اين شركت‌ها، گاه در چارچوب ملي‌سازي، از انحصار نيز برخوردارند. مقالة حاضر با روشي توصيفي ـ تحليلي، به مباني حقوقي پيدايش و فروپاشي شركت‌هاي امتيازي و تأثيرات آنان بر شركت‌هاي دولتي معاصر مي‌پردازد.

The concept of monopolistic concession and the emergence of chartered companies are based on three bases: the identification and integration of legal entities, limited liability, and monopoly. The institution of legal personality first emerged in guilds and regulated companies and the limited liability company is the product of chartered companies. But, among the three aforementioned bases, monopoly is the most prominent feature of a chartered company, namely the disqualification of citizens from an economic activity and its assignment to an internal or external person. Chartered companies are not a thing of the past; today, "charter" is also a feature of state-owned companies that are established to serve the public interest, relying on monopolies in business within the framework of law. In Iran, the law grants legal personality to such companies. This article uses a descriptive-analytical method to examine the legal basis of the emergence and disappearance of chartered companies and its impact on contemporary state-owned companies.