مديريت آب رودخانه‌هاي مرزي غرب ايران و تأثير آن بر تعاملات اقتصاد سياسي ايران و عراق (مطالعة موردي طرح سامانه گرمسيري)

Managing the Water of Rivers in Iran’s Western Border and Its Impact on Iran-Iraq Political-Economic Interactions: A (Case Study of the Tropical System Project)

تغييرات آب وهوايي، افزايش جمعيت، رشد و توسعة صنايع و استفادة نامناسب از منابع آب موجود، باعث شده كه بحران آب و چالش هاي امنيتي ناشي از آن به يكي از مهم‌ترين موضوعات امروز جامعه جهاني تبديل شود. در چنين شرايطي توجّه روزافزون به وضعيت رودخانه هاي مرزي، اهمّيت فزايندهاي پيدا مي كند و اين مسئله باعث افزايش مشاجرات و منازعات هيدروپليتيكي ميان كشورها شده است. كشور ايران به واسطه داشتن رودخانه هاي مرزي مشترك از اين قاعده مستثنا نيست؛ بنابراين چند سالي است كه برنامه ريزي براي مديريت و بهره وري بيشتر از منابع آب رودخانه هاي مرزي خود را آغاز نموده است. يكي از اين برنامه ها، طرح موسوم به «سامانة گرمسيري غرب كشور» است. هدف پژوهش حاضر شناسايي تهديدها و آسيب هاي ناشي از كاهش آب‌هاي ورودي به خاك عراق پس از اجراي اين طرح با استفاده از مفهوم موسع امنيت در مكتب كپنهاك است. پرسش اصلي پژوهش عبارت است از «مديريت آب رودخانه هاي مرزي غرب كشور موسوم به طرح سامانه گرمسيري چگونه مناسبات اقتصادي، سياسي و امنيتي دو كشور ايران و عراق را تحت تأثير قرار مي‌دهد؟» در نوشتار پيش رو از روش توصيفي – تحليلي استفاده شده و گردآوري اطّلاعات و داده ها با مشاهده ميداني، مصاحبه، اسناد و اينترنت انجام گرفته است. فرضيه اصلي پژوهش اين است كه «مديريت آب رودخانه‌هاي مرزي و اجراي طرح‌هاي بزرگ آبي غرب كشور موجب تنش و منازعة سياسي امنيتي و برهمخوردن تعاملات اقتصادي بين دو كشور ايران و عراق مي‌گردد.» شواهد حكايت از آن دارد كه اجراي اين پروژه باعث توسعه و امنيت پايدار و جلوگيري از مهاجرت ساكنان مناطق مرزي مي‌شود، امّا براي جلوگيري از تهديدهاي احتمالي اقتصادي و سياسي امنيتي ناشي از كاهش آب ورودي به كشور عراق و همچنين انتقال آب بين حوضه‌اي بايد تمهيدات و تدابير لازم از سوي دستگاه ديپلماسي و ديگر نهادها و سازمان‌هاي مربوطه به عمل آيد كه در پايان پيشنهاد‌هايي در اين مورد ارائه شده است.

Climate change, population growth, industrial development and inappropriate use of existing water resources have been resulted in water crisis and the resulting security challenges has been turned into one of the most important issues in the international community. In such a situation, focusing on the condition of border rivers is of increasingly importance, and it has led to increased hydro political disputes and conflicts between countries. Owing to the fact of having common border rivers, Iran is no exception to this rule. Hence, it has started planning for management and more utilization of water resources of its border rivers. One of these programs is a project called "Western Tropical System". The aim of the present study is to identify threats and damages caused by the reduction of water entering the territory of Iraq after the implementation of this project using the concept of extended security in the Copenhagen School. The main question of this study is how water management of rivers in western border called the tropical system project affect the economic, political and security relations between Iran and Iraq. In this research, descriptive-analytic method has been used and the data were collected with the use of field observation, interviews, documents and the internet. The main hypothesis of the research is that "the management of border rivers water and the implementation of large water projects in the western part of the country will cause political and security tensions and disrupt economic interactions between Iran and Iraq." The evidence suggests that the implementation of this project will lead to sustainable development and security and will avoid the migration of the residents of the border areas. However, to prevent possible economic and political security threats due to the reduction of water entering to Iraq, as well as the inter basin transfer, the necessary equipment should be provided by the diplomatic apparatus and other relevant institutions and organizations. In this regard, some recommendations have been presented.