ارزيابي آسيب‌پذيري و خطرپذيري منابع آب كارستي با تلفيق دو شاخص VESPA و EPIK

Assessment of vulnerability and risk mapping in a karst watershed using combination of VESPA & EPIK indices

با توجه به تنش‌هاي عرضه و تقاضا و مشكلات كم‌آبي، بهره‌برداري از منابع آب كارستي بسيار حائز اهميت شده است. بهره‌برداري از اين منابع بدون مديريت و برنامه‌ريزي با توجه به محيط درز و شكافي آن باعث ايجاد بستر آلودگي مي‌شود. يكي از ابزارهاي مهم جهت اين موضوع استفاده از شاخص‌هاي آسيب‌پذيري و تعيين ميزان خطرپذيري بهره‌برداري از آن است. در اين مطالعه به بررسي وابستگي مظهر چشمه به عنوان خروجي حوضه آبريز كارستي و حوضه آبگير آن با تلفيق شاخص‌هاي آسيب‌پذيري مي‌پردازد. يكي از روش‌هاي ارائه‌شده جهت تعيين آسيب‌پذيري چشمه روش VESPA بوده كه با استفاده از پارامترهاي مهم شوري، دبي و دماي آب چشمه آسيب ­پذيري تعيين مي­شود. همچنين روش‌هاي متعددي براي آسيب­پذير حوضه­ هاي كارستي ارائه شده است كه در اين تحقيق از روش EPIK استفاده مي ­شود. در ادامه با استفاده از رتبه‌بندي پارامترهاي مؤثر و تلفيق با شاخص آسيب‌پذيري، ميزان خطرپذيري حوضه را تعيين مي‌كند. براين­اساس دو چشمه پريكدان و سرابتاوه ازنظر آسيب‌پذيري با شاخص VESPA در كلاس خيلي زياد و زياد قرار داشته و با ارزيابي آسيب‌پذيري حوضه آبگير دو چشمه با شاخص EPIK همبستگي بالايي دارند. پس از تعيين آسيب‌پذيري، با رتبه‌بندي پارامترهاي شيب، سازندهاي زمين‌شناسي، عوارض طبيعي و كاربري اراضي، ميزان ريسك بهره‌برداري تعيين شد. نتايج نشان داد كه بيشترين ميزان ريسك به ميزان 74% در بخش‌هاي جنوبي منطقه قرار دارد. اين منطقه داراي تعداد زيادي آب­ فروچاله و سازنده اي كارستي نفوذپذير است. با تلفيق نقشه ريسك و شاخص آسيب‌پذيري، خطرپذيري حوضه مورد ارزيابي قرار گرفت كه نتايج نشان داد كه حدود 90 درصد حوضه در خطرپذيري متوسط و كم قرار دارند.

Exploitation of karst water resources has become very important due to supply and demand tensions and water shortage problems. Utilization of these resources without management and planning causes severe pollution. One of the important tools for this issue is the use of vulnerability indicators and determining the degree of risk of exploiting it. In this study, the dependence of spring appearance as the output of karst catchment and its catchment is investigated by combining vulnerability indicators. VESPA is one of the most important methods to calculate spring’s vulnerability using effective parameters such as salinity, discharge and water temperature. Moreover, in this study we applied EPIK method to assess vulnerability of karst watershed. Then, by ranking the effective parameters and combining it with the vulnerability index, it determines the level of risk in the basin. Accordingly, Perikdan and Sarabtaveh springs are in a very high class in terms of vulnerability with VESPA index and have a high correlation with EPIK index in assessing the vulnerability of the catchment basin. After determining the vulnerability, the risk of exploitation was determined by ranking the slope parameters, geological formations, natural features and land use. The results showed that the highest risk rate of 74% is located in the southern parts of the region. This area has a large number of sinkholes and permeable karst formations. By combining the risk map and vulnerability index, the risk of the basin was assessed, which showed that about 90% of the basin is in medium and low risk.