بررسي دگرگوني‌هاي فضايي خانه‌هاي تاريخي شهر كرمان دو گونۀ قاجار و پهلوي اول

An Investigation of Spatial Transformation of Historical Houses in Kerman Qajar Vs. the First Pahlavi

معماري خانه موضوعي مهم در مطالعات مربوط به سبك‌هاي معماري است و مطالعه تحولات آن مي‌تواند آموزه‌هايي براي انديشة معمارانه ارائه دهد. اين مقاله به شناخت دگرگوني فضايي خانه‌هاي تاريخي، از طريق مقايسة گونه‌هاي حياط مركزي دورة قاجار و پهلوي اول در شهر كرمان پرداخته و دو سؤال مطرح مي‌كند: 1) چه دگرگوني‌هايي در خانه‌هاي دورة قاجار و پهلوي اول در شهر كرمان به لحاظ توده شامل هندسه و چيدمان فضايي رخ داده است؟ 2) نقش ساختاري حياط در اين دو دوره دچار چه دگرگوني‌هايي شده است؟  هدف پژوهش: هدف از پژوهش تعيين وجوه تمايز بين خانه‌هاي قاجار و پهلوي اول در ارتباط با چيدمان فضايي و هندسي فضاها كه مبين دگرگوني‌هاي بين دو دوره است. روش پژوهش: متأثر از ماهيت سؤالات، مقاله از روش توصيفي-تحليلي استفاده كرده و پس از انتخاب خانه‌ها، شاخص‌هايي براي بررسي نظم‌هاي موجود در پلان‌هاي هر دو گونه (قاجار و پهلوي اول) تعريف مي‌كند. با تحليل شاخص‌ها و مقايسه نمونه‌ها، تشابهات و تحولات فضايي و ساختاري دو گونه از طريق استدلال منطقي در قالب نتايجي كيفي بيان مي‌شود. نتيجه‌گيري: بر اساس تحليل نمونه‌ها، هرچند تشابهاتي ميان خانه‌هاي دو دوره از نظر برخي ويژگي‌هاي هندسي در نماها و وجود لاية فضايي دوم در پلان وجود دارد، اما در مجموع مي‌توان گفت آزادي عمل بيشتري در طراحي خانه‌هاي دورة پهلوي اول نسبت به خانه‌هاي قاجار ديده مي‌شود كه از نشانه‌هاي آن مي‌توان به افزايش تنوع در جايابي لاية فضايي دوم در پلان، چيدمان فضاهاي پيرامون حياط و نيز عدم تأكيد بر لزوم هماهنگي نماهاي متقابل يا حفظ تقارن اشاره كرد. چرخش محور و تغيير الگوي سازماندهي حول حياط به معناي دگرگوني و تغيير تدريجي نقش حياط در خانه‌­هاي دوره پهلوي اول كمرنگ‌شدن نقش محوري و مركزيت حياط است.

Problem statement: House architecture is an important topic in the study of architectural styles, and the study of its evolution can provide lessons for architectural knowledge. This paper focuses on the spatial transformation of historical houses by comparing the courtyard houses of the Qajar and the first Pahlavi period in ​​ Kerman. The research questions are as follows: 1) what geometric and spatial transformations occurred in Kerman between the Qajar and the first Pahlavi periods? 2) what changes took place in the structural role of the courtyard in these two periods? Research objective: Determining the differences between Qajar and the first Pahlavi houses in the spatial and geometric arrangement of spaces, indicates the changes between the two periods. Research method: This paper used a descriptive-analytical method and after selecting the houses, the criteria for the analysis of the houses’ plans were developed. By comparing the samples with research indicators, the spatial and structural similarities and changes of the two types were determined through logical reasoning, and then qualitative results were provided. Conclusion: Based on the analysis of samples, although there are similarities between the houses of the two periods in terms of geometric features in the facades and the second spatial layer in the plan, more freedom in designing houses of the first Pahlavi than in the Qajar is observed. This increases the variety of the second layer placement in the plan, the arrangement of the spaces around the courtyard, the lack of emphasis on using harmony in opposite facades, and the decrease of symmetry. The rotation of the courtyard axis and the change of organization pattern around the courtyard indicate the gradual transformation of the role of the courtyard in the first Pahlavi houses, the fading of the basic role, and the centrality of the courtyard.