تحليلي جامعه‌شناختي و انتقادي از رابطۀ قدرت و فضا و بررسي نقش آن در شكل‌گيري معماري دورۀ پهلوي اول

A Sociological and Critical Analysis of Power and Space Relationship and its Role in Formation of the Architecture in the First Pahlavi Era

بيان مسئله: معماري به‌واسطه ماهيت اجتماعي،كاركردي، رسانه‌اي و قابليت نمادپردازي‌اش به عنوان اجتماعي‌ترين هنرها شناخته مي‌شود كه باعث نوعي نگاه ابزاري به آن در مناسبات سياسي و مديريت قدرت در نظام‌هاي حاكم شده است. اين پژوهش با رويكرد انتقادي به جامعه‌شناسي هنر معماري مي‌پردازد. مطالعة موردي پژوهش معماري بنا‌هاي حكومتي و فضاي شهري تهران در دوره پهلوي اول است كه يكي از مهم‌ترين دوره‌ها در مطالعات سياسي و اجتماعي و نيز در حوزة معماري و شهرسازي در ايران است. هدف پژوهش: هدف اصلي پژوهش، شناسايي و كشف عوامل غالباً پنهان در توليد فضا و معماري در دوره پهلوي اول است كه مستقيماً به ساختار قدرت پيوند خورده است. اين هدف با پاسخ به اين سوالات تأمين مي‌شود كه دلايل سياسي و اجتماعي تغييرات ساختاري و فضايي در معماري دوره پهلوي اول كدام‌اند؟ و آيا پيوند و رابطه‌اي ميان ساختار قدرت و توليد فضا دراين دوره برقرار بوده است؟ روش پژوهش: اين پژوهش بر حسب هدف، بنيادي و بر اساس ماهيت داده‌ها، كيفي است. داده‌ها به روش انتقادي و در قالبي تفسيري ـ تبييني تحليل شده‌اند كه در آن هر داده‌اي اعم از آثار، عناصر و كنش‌هاي مرتبط با توليد فضا، فراتر از توصيف صرف و ويژگي‌هاي ظاهري‌شان در ارتباط با مناسبات قدرت تحليل شده است. نتيجه‌گيري: نتايج پژوهش بيانگر استفادة بسيار هدفمند از توليد فضا و معماري در رژيم پهلوي اول به منظور تقويت ايدئولوژي و تثبيت گفتمان مدنظر حاكميت است. توليد فضا در اين دوره محصول روابط و اراده معطوف به قدرت است و نظام حاكم تلاش كرده است ضمن برخورداري از مَنش نظامي‌گري و آمرانه، از طريق قدرت نرم و با كنترل بازنمايي‌هاي فضايي و انتساب و اتصالِ معماري به گفتمان كلان رژيم، مشروعيت و هژموني خود را تأمين كند و نهايتاً قدرت و اقتدار حاكميت به ميانجي و عامليت فضا و معماري، بازتوليد شود.

Problem statement: Architecture has been recognized as one of the most social arts due to its ‘social’, ‘functional’, ‘media’-driven characteristics, and its ability in symbolizing concepts. This has given a rise to an instrumental view of architecture in political relations and power management of ruling systems. This research employs a critical approach to examine the sociology of architecture as an art. In this research, the case study includes governmental buildings and the urban space of Tehran city in the first Pahlavi era, which is one of the most significant and influential periods in social and political studies and architecture and urbanism in Iran. Research objective: The main purpose of research is to identify and discover the most hidden factors in creating space and architecture that are directly related to the power structure. This aim will be fulfilled by answering these questions:1- What political and social reasons are behind the structural and spatial changes of architecture during the first Pahlavi era? 2. Is there any connection between the power structure and the creation of space during this time? Research method: This study is fundamental research in terms of purpose, and is based on the data in qualitative research. The data were analyzed based on the critical method and in an interpretive-explanatory format in which artworks, elements, and space creators, were evaluated as data, based on the power relations, apart from their physical characteristics and descriptions. Conclusion: The research findings indicate a purposeful use of architecture and space production during the first Pahlavi era to reinforce the ideology of ruling power and to establish the related discourse. The space production during this time is the consequence of power relations, and the will of the ruling system to secure its legitimacy and hegemony through a militaristic and authoritarian attitude, besides using a smooth power, controlling the spatial representations, and connecting the architecture to the major discourse of regime to be able to reproduce its power and authority by the mediation of space and architecture.