تصحيح اشتباهاتي در انتساب برخي ابيات به رودكي سمرقندي در لغت نامه دهخدا

Correction of Mistakes in Attributing Some Verses to Rudaki Samarqandi in Dehkhoda Dictionary

يكي از مهم ترين آثار پژوهشي تاريخ ادبيات فارسي تا به امروز، لغت نامه دهخداست. علي اكبر دهخدا (1257-1334) با بررسي هزاران كتاب و نسخه خطي، بيش از چهل سال از عمر خود را وقف تاليف اين فرهنگ لغت بزرگ به فارسي كرد. از مزيت هاي بارز اين اثر، نقل اغلب واژه ها (بجز واژه هاي مدخل)، همراه با يك يا چند شاهد است كه غالبا، از متون كهن منظوم و منثور برگرفته شده اند. از جمله شاعراني كه دهخدا و همكارانش، بسيار به سروده هاي او استناد كرده اند، رودكي سمرقندي است؛ به گونه اي كه كمتر بيتي در ديوان رودكي هست كه در لغت نامه به عنوان شاهد لغتي نيامده باشد. باوجود اين، نگارندگان با بررسي يكايك شواهد منسوب به رودكي در اين فرهنگ، متوجه وجود شمار زياد ابياتي شدند كه در ديوان رودكي مصحح نفيسي (1319 و 1341ه.ش.)، موجود نيست. با توجه به اهميت سروده هاي رودكي، بويژه سروده هاي تازه منسوب به وي، نگارندگان برآن شدند درستي يا نادرستي اين انتساب ها را بررسي كنند. با اين هدف، نگارندگان 75 بيت از ابياتي را كه در متن ديوان رودكي تصحيح نفيسي نيست، اما در لغت نامه دهخدا به نام رودكي ثبت شده، بررسي كردند و در نهايت، مشخص شد كه 27 بيت از اين ابيات به واسطه برخي منابع، كه مهم ترين آنها ديوان مجعول رودكي چاپ تهران (سال 1276ش.) است، به لغت نامه راه يافته؛ سه بيت (دو شاهد) در منابع مورد بررسي ما بدون نام سراينده هستند و مابقي، ابياتي هستند كه متعلق به رودكي نيستند. جستار حاضر، به منظور اصلاح انتساب اين ابيات به ر ودكي در لغت نامه و جلوگيري از ورود آنها به نام رودكي در پژوهش ها و ديوان هاي چاپي آينده، انجام يافته است.

one of the most important research works in the history of Persian literature to date is the Dehkhoda Dictionary. Dehkhoda, after reviewing thousands of books and manuscripts, devoted more than forty years of his life to compiling this Persian-to-Persian dictionary.one of the obvious advantages of this work is the quotation of most words (except the words of the entry), along with one or several examples. These examples are often taken from ancient poems and prose texts. Rudaki Samarqandi is one of the poets whose works have been cited by Dehkhoda and his colleagues in compiling this dictionary. In such a way that most verses of Rudaki's divan can be found in the dictionary as a word example. Nevertheless, the authors, by examining each example attributed to Rudaki in this dictionary, noticed the existence of a large number of verses that are not mentioned in Rudaki's Divan collected by Nafisi. Due to the importance of Rudaki's poems, especially the new poems attributed to him, the authors decided to examine the Inaccuracy or Inaccuracy of these attributions by examining these verses. To this end, the authors examined 73 verses that are not in Rudaki's Divan but are recorded in Dehkhoda's dictionary under the name of Rudaki; eventually it became clear that none of these verses belonged to Rudaki. The present article has been done in order to correct the attribution of these verses to Rudaki in the dictionary and to prevent them from entering Rudaki’s name in future researches and printed divans.