پديد آورندگان :
وثيق، بهزاد دانشگاه صنعتي جندي شاپور - گروه معماري، دزفول، ايران , ناصري، حسين دانشگاه صنعتي جندي شاپور، دزفول، ايران , اميني فارساني، زهرا دانشگاه لرستان - دانشكدۀ علوم پايه - گروه آمار، خرم آباد، ايران
كليدواژه :
مناسك ديني , فضاي كالبدي , مسجد , يزد
چكيده فارسي :
نوع سازماندهي مساجد، نشان‌دهنده تفكرات سازندگان آن است كه در قالب فرم كلي، سازماندهي نقشه، جايابي فضاها، تزئينات و از اين دست قابل بيان است. از ديرباز توجه به جهت قبله و نحوه شكل‌يابي مسجد در نقشة سكونت‌گاه، يكي از مهم‌ترين مسائل شكل‌دهنده به كالبد مساجد بوده است.
هدف پژوهش: هدف تحقيق بيان روش‌هايي است كه در طي آن قبله نه‌تنها براساس جايگاه محراب بلكه به لحاظ سامانة حركت و نسبت توده و فضا در شكل حجمي مساجد نشان داده شده است. در واقع مي‌توان گفت كه هدف تحقيق شناخت نحوه تركيب محور عبادي و عرفي در مساجد يزد است.
روش پژوهش: اين پژوهش با روش توصيفي-تحليلي و موردكاوي به بررسي نقشه مساجد يزد بر مبناي تبيين نسبت آن با سلسله‌مراتب و مناسك عبادت، پرداخته است. اطلاعات لازم از طريق اسناد و مدارك كتابخانه‌اي و آرشيو سازمان ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري يزد، كتب و مقالات موجود در اين زمينه و همچنين مطالعات و بازديد‌هاي ميداني به دست آمده است.
نتيجه‌گيري: نتايج نشان مي‌دهد، هندسه مساجد يزد، با تأثيرپذيري از محور قبله به سه دسته شامل تك‌محوري، دومحوري و چندمحوري و از ديدگاه شكلي به هندسي منظم و تركيبي از اشكال هندسي منظم-غيرمنظم تقسيم شده كه معمار در هر كدام از مساجد، بر اساس پيرامون بنا، تمهيداتي مانند الحاق فضاهاي جانبي به بنا و يا چرخش در نقشه را انديشيده و در نهايت فضايي خالص و داراي هندسه منظم را به عنوان نتيجة طراحي حاصل كرده است. در نتيجه علي‌رغم حل نقشه در كالبد پيرامون، محور عبادي، مهم‌ترين جهت در سازماندهي نقشة مساجد حفظ شده است.
چكيده لاتين :
The way of organizing mosques, which can be expressed in the form of a general shape, organizing a building plan, locating and decorating space, reflects the thoughts of its builders. For a long time, paying attention to the direction of the qibla and the formation of mosques on the map of settlements has been one of the most important issues in shaping the structures of mosques.
Research objective: The purpose of this study is to offer the methods by which the qibla is shown not only based on the position of the mihrab, but also in terms of the system of movement and the ratio of mass and space in the volumetric form of the mosques. In fact, it can be said that the purpose of the research is to know how to combine the religious and customary axes in the mosques of Yazd.
Research method: This research examines the plans of mosques in Yazd by descriptive-analytical and case study methods based on explaining their relationship with the hierarchy and rituals of worship. The information required for this research was obtained through library documents and archives of the cultural heritage, handicrafts, and tourism organization (CHO) of Yazd, books, and articles related to the subject of research, as well as field studies and visits.
Conclusion: It is concluded that the geometrical patterns of the plans of the mosques in Yazd are influenced by the Qibla axis. In terms of their geometrical axes, there are three categories: single axis, double axis, and multi-axis. In terms of geometric shapes, plans include right-angled geometric shapes, a combination of right-angled, and non-right-angled geometric shapes. In each of these mosques, depending on the regularity of the geometry of the site plan, the architect has contemplated measures such as adding extensions and sidings to the mosque or rotating the plan. Finally, a pure, ordered geometric space is obtained as a result of purposeful design. As a result, despite solving the plan in the exterior structure around the mosques, the axis of worship has been preserved as the most important direction in organizing the plans of mosques in Yazd.
