نقش تجربۀ زيستۀ طراحان در بازنمايي كهن الگوهاي معماري نمونۀ موردي: آثار معماران ايراني تحصيل كردۀ خارج از كشور

The Role of Designers’ Lived Experience in Representation of Architectural ArchetypesA Case Study of Iranian-born Foreign-Educated Architects’ Designs

امروزه علي رغم گسترش و بسط موضوعات بينارشته اي علوم شناختي، روانشناسي و معماري، درباره نقش آگاهي و ناآگاهي طراحان در فرآيند آفرينش اثر انگاره اي قطعي، واضح و روشن وجود ندارد. از سوي ديگر به خاطر نبود روشي براي خلق معاني مشترك، شكافي عميق ميان فضاي انديشيده شده و فضاي درك شده ايجاد شده است. تغييرات بنيادين و دگرگوني هاي پيوسته در طراحي پژوهي و هم پيوندي آن با معماري و آموزش امروز منجر به گسست تجربه مستقيم طراحان از الگوهاي فضايي ثابت و در پي آن عدم شكل گيري روند طبيعي و دگرگوني كهن الگوهاي معماري براي بازنمايي مفاهيم ازلي و سرمشق ها شده است. هدف پژوهش اين مقاله به معرفي ويژگي هايي از واحدهاي فضايي معماري ايراني كه در آثار طراحان ايراني امروز تداوم داشته است مي پردازد و با تبيين نحوه تاثير تجربه مستقيم و زيسته طراحان در آفرينش فضا، بر بازنمايي كهن الگوها در فرآيند توليد معماري، از ميان كهن الگوهاي برگزيده مي پردازد. روش پژوهش با استفاده از روش كيفي تحليل محتوا، بر مبناي نظريه داده بنيان، آثار معماران ايراني تحصيل كرده خارج از كشور به عنوان داده جمع آوري شده است؛ اين آثار به روش سيستماتيك استراوس و كوربين و بر اساس معياره فضاي مادي و معنايي به كهن الگوهاي باغ ايراني، حياط مياني، ايوان و چارطاقي، دسته بندي مي شوند. اين دسته بندي شامل كدگذاري باز، محوري و انتخابي است. سپس از ميان چهار كهن الگوي انتخابي، مواردي كه معماران مورد مطالعه، تجربه مستقيم و زيسته در فضاي آن را داشته اند مشخص و با نتايج دسته بندي مقايسه مي شوند. نتيجه گيري يافته ها نشان مي دهد تجربه زيسته طراحان در بازنمايي كهن الگوهاي معماري نقش مستقيم دارد. گرايش به شبيه سازي فضاهاي كهن الگوي حياط مياني كه ايرانيان در آن تجربه زيسته و پيوسته دارند بيشتر است. تداوم عناصر معنابخش به فضاي ايوان و ظهور برخي نظام ها و نقش مايه اي باغ ايراني در مواردي نادر مشهود است.

Today, despite the expansion of interdisciplinary topics in cognitive sciences, psychology, and architecture, there are no definite, clear ideas about the role of designers’ conscious and unconscious in the process of creating a work of art. On the other hand, the absence of a way to create common meanings has resulted in a deep gap between the thought space and the perceived space. Fundamental and continuous changes in design research and its connection with architecture and education have led to the rupture of designers’ direct experience of fixed spatial patterns and has resulted in the loss of formation of natural development, life, and transformation of architectural archetypes used to represent primitive conceptions and models. Research objective While introducing the features of spatial units of Iranian architecture that have continued in the works of current Iranian designers, the present study explains the effect of designers’ direct and lived experience on the representation of archetypes in works of architecture. Research method With a qualitative approach, the works of Iranian architects educated abroad were collected and analyzed using Strauss and Corbin’s grounded theory. Then archetypes of Persian garden, central courtyard, porch, and Chahartaqi were classified according to physical and semantic space criteria. The classification included open, axial, and selective codes. Among the four selected archetypes, the items about which the studied architects had direct and lived experience in their space were identified and compared with the classification results. Conclusion The designers’ lived experience was found to play a significant role in representing architectural archetypes. There was a greater tendency to simulate the central courtyard archetype wherein Iranians had lived experience. The continuity of meaningful elements of the porch and theemergence of some systems and themes of the Persian garden were evident in rare cases.