كليدواژه :
اعجام , خط , خطاطي , اسلام , قرآن
چكيده فارسي :
در اين مقاله كوشش شده تا عوامل و زمينه‌هاي شكل‌دهنده به خطاطي اسلامي و نحوة پيكريابيِ حروف و تركيبات از خلال زمينه‌هاي اجتماعي، متون تاريخي و سنگ‌نوشته‌هاي قرن اول هجري، شناسايي و تبيين شود. طبق روايت‌هاي غالب در پژوهش‌هاي غربي منشأ خط عربي به پيش از اسلام برمي‌گردد، و در شكل حروف از نبطي و در ساختار خطاطانه از سرياني گرفته شده است. اين در حالي است كه اختلافات طرح‌شده در قرن نخست اسلامي، مهمترين محل و محمل شكل‌دهي به خطاطي بوده و مسائل اختلافي در بدو اسلام، به‌خصوص در مورد قرآن، نيازمند راهكارهايي براي حل‌وفصل بوده‌اند كه از دل آنها بخش مهمي از علوم، قواعد و قوانين اسلامي شكل گرفته است. خطاطي اسلامي، مبتني بر چنين ضرورتي، در پي رفع مدون و نظام‌مندِ اختلافات ناشي از تفسير، تأويل، جمع، قرائت و اعجامِ مصاحف شكل گرفته است. اعجام به‌عنوان علمي براي رفع شبهه و خطا، برخلاف آنچه عموماً بيان شده است، تنها شامل زيروزبر/نقطه‌گذاري نمي‌شده و شكل حروف و كلمات را نيز در نظر مي‌گرفته است. اعجام در رسم‌الخط، در يك سير تحول، در تكامل‌يافته‌ترين شكل خود، حروف را به منفردترين عناصر ممكن (مقوس، منتصب، منحن و منسطح) تجزيه كرده و سپس براي اين عناصر شكل و اندازة ثابتي تعيين و نهايتاً حروف را در تركيب مجدد اين عناصرِ پايه‌اي از يكديگر متمايز كرده است. پس از اين، حروف به شكلي مشابه تكرار شده و به شكلي منظم در متن جا مي‌گيرند. خطاطي اسلامي در چنين ساختاري زاده شده و قوام و تداوم يافته است.
چكيده لاتين :
In our study, we tried to find the roots and contexts which formed the Islamic Khattati and configured the form of letters, through social backgrounds, historical texts and also inscriptions of first century AH. According to the prevalent thesis, Arabic scripts originated before Islam from Nabatean in letter’s form and from Syriac in calligraphic structure. Nevertheless, the contentions raised through the first century, mainly on Quran, were the major cause and agent in formation of khattati, and the necessity of their sublation, brought about main parts of key Islamic principles, sciences and rules. The Islamic khattati formed correspondingly from the systematic sublation of contentions on exegesis, esoteric interpretation, collecting, reciting, and mainly I’jam of the Quran. I’jam, as the science of resolving the misgivings and mistakes, not only consists of diacritics, but also includes the shape of graphemes and words. Orthographical I’jam in its evolutionarily advanced phase, deconstructs the letters into their few in-dividual monomorphic elements (e.g. Muntasib, Munsatih, Munahhan, and Muqawas), determines a fixed form and size for each, and eventually reconstructs them in the homogenized distinguishable compositions. Thenceforth, the letters will be repeated similarly and located orderly in text. Islamic khattati emerged, constituted and advanced based on this structure.
