بررسي اثرات پاندمي كوويد-19 بر كسب و كارهاي صنعت گردشگري در مقاصد تفريحي و تجاري گردشگري: مطالعۀ مقايسه‌اي و موردي منطقۀ تفريحي گنج‌نامه و شهر لالجين

A Survey on the Complex Aspects of COVID-19 in Pleasure and Commercial Touristic Destinations: A Comparative Case Study in Business Level

پاندمي كوويد-19 از اواخر سال 2019 م. آغاز شده و به سرعت، تقريباً به سرتاسر دنيا سرايت كرده و به يك بحران جهاني تبديل شده است. اين بيماري، دنيا را با مشكلات اقتصادي و اجتماعي متعددي روبه‌رو كرده و منجر به ورشكستگي و تعطيلي بسياري از فعاليت‌­هاي اقتصادي، ازجمله فعاليت­‌هاي حوزۀ گردشگري شده است. براساس گزارش سازمان جهاني گردشگري (WTO)، اثرات ناشي از همه‌­گيري كوويد-19 بر صنعت گردشگري، بيش از 4 تريليون دلار بر اقتصاد جهان زيان وارد كرده است. هم‌چنين، براساس اين گزارش، كشورهاي درحال توسعه تأثير اين همه‌­گيري را به‌شدت احساس كرده و ورود گردشگران به اين كشورها بين 60 تا 80 درصد كاهش يافته است. در اين‌ميان، كشور ايران نيز با دارا بودن ظرفيت‌­هاي گردشگري جهاني، از اين معضل به دور نبوده و متحمل زيان ناشي از ركود صنعت توريسم شده است؛ به‌طوري‌كه براساس گزارش وزارت ميراث‌فرهنگي، صنايع‌دستي و گردشگري كشور، ميزان خسارات وارده بر صنعت گردشگري ايران طي 15 ماهۀ اخير حدود 220 هزار ميليارد ريال برآورد شده است. در اين‌ميان، برخي از نظريه‌­پردازان معتقدند كه هرچند شيوع كوويد-19 و تحميل قرنطينه‌­هاي دوره­‌اي و ايجاد محدوديت‌­هاي سفر در سرتاسر دنيا به مقاصد گردشگري ضرر رسانده است، اما به نظر مي‌­رسد اثرگذاري كوويد-19 بر كسب و كارهاي حوزۀ توريسم بسيار پيچيده بوده و شدت اين اثرات نامطلوب و نيز كانال‌­هاي اثرگذاري آن بر كسب و كارهاي حوزۀ توريسم در كشورهاي مقصد گردشگريِ مختلف، يكسان نيست و برحسب نوعِ گردشگري رايج در كشورهاي مقصد گردشگري، ميزان اين اثرگذاري متفاوت بوده است؛ لذا هدف از اين مطالعه، بررسي مقايسه‌­اي اثرات همه‌­گيري كوويد-19 بر كسب و كارهاي صنعت توريسم در شهر همدان و شهر لالجين مي‌­باشد. با توجه به اين‌كه نوع گردشگري رايج در شهر همدان، گردشگري تفريحي و تاريخي بوده و نوع گردشگري شهر لالجين، گردشگري تجاري (مبتني‌بر صنايع‌دستي) مي­‌باشد؛ لذا به‌راحتي مي‌­توان با مقايسۀ كانال‌­هاي مختلف اثرگذاري كوويد-19 بر كسب و كارهاي حوزۀ توريسم در اين دو منطقه، به جنبه‌­هاي پيچيدۀ اثرگذاري اين همه‌­گيري پي‌برد و متناسب با اين كانال‌­ها و ميزان اثرگذاري در اين دو منطقه، استراتژي‌­هاي مناسب تاب‌­آوري و سياست‌­هاي مناسب براي هرچه پايدارتر كردن صنعت توريسم در اين مناطق ارائه داد. اين مطالعه به‌منظور بررسي جنبه‌­هاي پيچيدۀ شيوع كوويد-19 بر كسب و كارهاي صنعت توريسم در اين دو منطقه از روش نظريه‌­پردازي داده بنياد (GT) استفاده كرده است. «برنيز» و «گرو» معتقدند كه روش بستر زاد يا گراندد تئوري، به‌­طور معمول در زمينه‌‌هايي به‌كار گرفته مي‌­شوند كه دانش كاملي در مورد پديدۀ مورد بررسي در دست نباشد و هدف از آن كسب بينش و ديدگاه جديد نسبت به پديدۀ مورد بررسي باشد. اين روش كمك مي‌­كند تا محقق براساس روايت‌­هاي فردي و تجربه‌­هاي شخصي افراد مطلع كه همواره تجربه زيسته‌­اي از موضوع داشته و حضور فعال در كم‌وكيف پديده دارند، با ديدگاه دروني آنان آشنا شده و چيستي و چگونگي پديده را شناسايي نمايد (حيدري، رزاقي: 1399)؛ لذا در اين مطالعه به منظور گردآوري اطلاعات اوليه، با 40 نفر از افراد فعال در حوزۀ كسب و كارهاي صنعت گردشگري منطقۀ گنج­نامه و لالجين مصاحبه­‌هاي عميق صورت گرفت و پس از رسيدن به مرحلۀ اشباع نظري اين مصاحبه‌­ها به پايان رسيد. نتايج نشان‌دهندۀ آن است كه شدت اثرگذاري همه­‌گيري كوويد-19 بر گردشگري در اين دو منطقه كاملاً متفاوت بوده و كانال‌­هاي اثرگذاري آن پيچيده است؛ به اين‌ترتيب كه كسب و كارهاي موجود در منطقۀ گردشگري گنج­نامه، زيان و خسارات سنگين‌­تري نسبت به كسب و كارهاي گردشگري فعال در لالجين متحمل شده و اين صنعت در منطقۀ گنج­نامه شكننده‌­تر و آسيب‌پذير­تر است. علاوه‌بر اين، نتايج حاصل بيانگر اين است كه صنعت توريسم در مناطق گردشگري كه برپايۀ صنايع‌دستي بوده و يا مقاصد گردشگري تجاري محسوب مي­‌شوند در مقايسه با گردشگري تفريحي، پايدارتر و در مقابل بحران‌­ها، انعطاف ­پذيرتر و مقاوم‌­تر هستند؛ براي مثال، با توجه به اين‌كه اغلب افراد فعال در حوزۀ گردشگري در لالجين داراي مهارت‌هاي تخصصي (سفال­گري) بودند به هنگام ركود ناشي از كوويد-19 به‌راحتي توانستند تغيير شغل درون صنعتي داده و از يك خرده‌فروش سفال تبديل به توليدكننده و يا عمده‌فروش شوند؛ لذا شاغلين كسب و كارهاي حوزۀ گردشگري در اين منطقه بيكاري خيلي گسترده را تجربه نكردند، اما با توجه به اين‌كه افراد شاغل در حوزۀ گردشگري در منطقۀ گنج ­نامه، داراي مهارت­‌هاي تخصصي نبودند با بيكاري گسترده‌­تري رو‌به‌رو گرديده و نتوانستند به‌راحتي شغلي ديگر پيدا كنند. هم‌چنين، نتايج مطالعۀ حاضر نشان مي­‌دهد كه همه‌­گيري كوويد-19 منجر به ايجاد تغيير در علايق و سليقه‌­هاي گردشگران و نيز تغيير در درون صنعت گردشگري شده است؛ لذا به‌منظور ايجاد رونق دوبارۀ صنعت گردشگري در دوران پساكرونا، توجه به تغييرات ايجاد شده در علايق و سليقۀ مشتريان و گردشگران امري ضروري به‌نظر مي‌­رسد.

Although the prevalence of COVID-19 pandemic and the worldwide periodic lockdowns, and travel restrictions have heavily damaged tourism destinations, however some theorists believe that the channels and intensity of adverse effects of COVID-19 are not even in different tourism destinations and it may depend on the tourism form that the destination is endowed with. The purpose of this research is to fulfill a comparative survey between two different tourism destinations that enjoy two different tourism forms, including pleasure tourism (Ganjnameh region) and commercial based tourism (Lalejin region) in Iran and try to explore the different complex aspects of COVID-19 effects on tourism industry and compare sustainability of both tourism forms. In order that, we apply Grounded Theory (GT) model and relay on qualitative data gathered by face-to-face interviews with 40 participants who are engaged in tourism related businesses in sample destinations. In according to the results, this study critically derives 4 different aspects of complexity of the situation arisen from corona virus pandemic on tourism sector in Ganjnameh and Lalejin including: resilience strategies and sustainability, change in tourist behavior, change in the tourism industry, and aggravating factors. In addition, the results showed that changes to tourism as a result of COVID-19 is complex and uneven in two different tourist destinations. Moreover, we realized that the economic statues of Ganjnameh region which is widely depend on pleasure tourism is more vulnerable to unexpected tourism crises compared to the Lalegin region, where the economics of a big bulk of habitants depends on commercial tourisms and handicrafts. Therefore, the commercial based touristic destinations looks more resilient and sustainable in comparison to pleasure tourism formed destinations. This study released valuable information about current statues and future concerns about tourism industry and offers suitable policy implications to cope with COVID-19 effects during and after Corona crisis.