خوانش سفالينه‌هاي سده‌هاي مياني ايران از منظر سنت‌گرايان و تاريخ‌گرايان

The Interpretations of Medieval Persian Ceramics by the Traditionalists and Historians

دو گفتمان عمده در زمينه مطالعات هنر اسلامي، رويكردهاي تاريخ‌گرايانه و سنت‌گرايانه هستند كه گاهي در تعارض با يكديگر قرار مي‌گيرند. گفتمان تاريخ‌گرا آثار هنري را بر مبناي عوامل زمينه‌اي همچون؛ تاريخ، فرهنگ و اجتماع مورد بررسي قرار مي‌دهد. از سوي ديگر، جريان سنت‌گرايي با نقد مؤلفه‌هاي مدرنيته، اصول زيربنايي خود را بر مفاهيم عرفاني قرار داده و با نگاهي آرماني، بحث متافيزيك سنتي هنر را در زمينه هنرهاي اسلامي مطرح مي‌سازد. از آنجا كه گفتمان سنت‌گرايي عموماً در مورد مفاهيم كلي صحبت كرده، نمونه‌هاي زيادي براي تطبيق قابل شناسايي نيستند كه انديشمندان برجستۀ هر دو رويكرد در مورد آنها بحث كرده باشند. بدين منظور، چهار نمونه از كاشي‌ها و ظروف سفالين انتخاب شده تا ديدگاه‌هاي متمايز صاحب‌نظران دو رويكرد در تحليل آثار صنايع دستي آشكار شوند. مهم‌ترين سؤال اين پژوهش، شناسايي تفاوت خوانش‌هاي دو رويكرد سنت‌گرا و تاريخ‌گرا در مواجهه با آثار سفالين سده‌هاي مياني ايران و نقد آنها است. اين مقاله با بهره‌گيري از مطالعۀ كتابخانه‌اي و به شيوه توصيفي- تحليلي انجام شده است. يافته‌ها نشان مي‌دهند كه تاريخ‌گرايان با اتكا به مؤلفه‌هاي زمان، جغرافيا، فرهنگ و سياست، تحقيقات بي‌شماري در مورد تك‌نمونه‌هاي آثار هنري دوره‌هاي مختلف انجام داده‌اند. نزد آنان خوانش آثار هنري، بر پايه توصيف دقيق اثر و ارائه فرضيات و نتايج طي يك روش‌شناسي مستدل و علمي صورت مي‌گيرد. حال آنكه مباني فكري سنت‌گرايان بر اساس بازگشت به اصل اوليه سنت و احياي آن شكل گرفته‌اند و به همين دليل، موضوع نوشته‌هاي آنان بيشتر مفاهيم و كلياتي در خصوص نمودهاي هنر مذهبي و عرفاني هستند كه به‌سختي مي‌توان اين رويكرد را براي تحليل آثار صنايع دستي به‌كار بست.

Two main approaches in studying Islamic art are perennial philosophy and historical perspective, which sometimes are in contradiction with one another. Historical discourse examines works of art based on contextual factors such as history, culture and society. In this approach, the analysis of artistic works is based on an accurate description of the work and the presentation of hypotheses happens through a scientific methodology. On the other hand, the perennial philosophy, by criticizing the fundamentals of modernity, puts its underlying principles on mystical concepts and with an idealistic view, introduces the discussion of traditional metaphysics of art in the field of Islamic arts. This paper through a descriptive-analytical method compares distinctive readings of these two approaches from seven examples of Islamic tiles and pottery. For this purpose, the opinions of the known thinkers of both approaches regarding the discussed examples have been compared to reveal their different views in the analysis of handicrafts. The most important question of this research is to identify the differences between the readings of these two approaches in studying the Islamic pottery. The data for this study has been gathered through library research. It can be said that the historians of Islamic art, based on the factors of time, geography, culture and politics, have done countless research on the artistic works of different periods. On the other hand, the studies of the followers of the perennial philosophy are mostly based on concepts and generalities about the manifestations of religious art; a method which can hardly be applied for the analysis of handicrafts.