برهان امكان صفات (تخصيص) بر اثبات وجود خدا در كلام اماميّه

No Title

يكي از استدلال‌هايي كه در كلام اسلامي براي اثبات وجود خدا ارائه شده است برهان موسوم به امكان صفات يا اعراض است كه گاه آن را برهان تخصيص نيز ناميده‌اند. چكيدۀ برهان مزبور آن است كه اتّصاف اجسام به برخي صفات ويژه از ميان تمام صفات ممكن، با توجّه به اصل علّيّت حتماً معلول وجود يك مُخَصِّص و مُرجِّح غير جسماني است كه همان آفريدگار عالم و علّت تخصيص و ترجيح صفات اشياء است. تاكنون پيشينه و تقريرها و تحوّلات اين برهان در كلام اماميّه بررسي نشده است و از سرگذشت و تطوّرات تاريخي آن در كلام امامي آگاهي چنداني در دست نيست. با توجّه به ضرورت شناسايي و معرّفي استدلال‌هاي متكلّمان بر اثبات وجود خدا، در مقالۀ حاضر با تتبّع تاريخي در متون كلامي اماميّه تقريرهاي مختلف متكلّمان امامي از برهان امكان صفات بازشناسي و تشريح مي‌شود و ضمن مقايسۀ آنها با يكديگر تحوّلات اين برهانِ كمترشناخته شده در كلام اماميّه تبيين مي‌گردد. پژوهش حاضر نشان مي‌دهد كه از قرن ششم هجري تا دورۀ صفويّه دست‌كم چهار تقرير مختلف از برهان امكان صفات در متون مختلف كلامي ارائه شده است كه از حيث تعداد و ترتيب مقدّمات و نتيجه تفاوت‌هاي بارزي با يكديگر دارند. تأكيد متكلّمان متأخّر بر اثبات واجب الوجود و ناتواني برهان امكان صفات از اثبات آن به تنهايي، موجب انضمام برهان امكان و وجوب به اين برهان، و در نهايت، اقبال اندك متكلّمان امامي به اين برهان گرديد.

No Abstract