بررسي تحولات ضد قهرمان درحماسه هاي ملي، ديني و تاريخي با تحليل شش منظومه حماسي

The study of anti-hero modifications in national, religious, and historical epics along with the analysis of six epic poetries

متون حماسي جزو جدا نشدني ادبيات فارسي هستند كه شاهكار اصلي آن شاهنامه فردوسي است. بعد از شاهنامه، حماسه سرايي رواج پيدا كرد و به تقليد از آن در دوره هاي مختلف، انواع حماسه هاي ديني و تاريخي سروده شد؛ اما در سرايش آن ها، تحولات سياسي، اجتماعي و فرهنگي كه در كشور ايجاد شد، تاثير گذاشت و به تناسب تحولات، موضوع، جايگاه، ويژگي ها و اهداف شخصيت هاي حماسي نيز تغيير كرد. در اين پژوهش با هدف تاملي بر تحولات ضد قهرمان و تفاوت ها و شباهت هاي آن در حماسه هاي ملي، ديني و تاريخي، منظومه هاي حماسي بانوگشسب نامه و فرامرزنامه از حماسه ملي، علينامه و خاوران نامه از حماسه ديني و تمرنامه، جنگ نامه كشم و جروننامه از حماسه تاريخي به روش كتابخانه اي و بر مبناي نگارش توصيفي-تحليلي بررسي شده است. نتيجه پژوهش نشان مي دهد حماسه هاي ديني و تاريخي نيز بر بنياد حماسه ملي استوار شده ؛ اما در تقابل بنيادين خير و شر، هم سو با مضمون و هدف قهرمان داستان، دچار دگرگوني شده است. وجه مشترك هر سه نوع حماسه، وجود ضد قهرمان انساني جدال گر با صفات بدنژادي، اهريمني و تنومندي است؛ اما اين ضد قهرمان در حماسه ديني و تاريخي با انگيزه قهرمان و روايت تاريخي در اهداف جدال، كنش و صفات ضد قهرمان و سرانجام ضد قهرمان متغير گشته است.

Epic texts are dispensable parts of Persian literature whose main masterpiece is Ferdowsi’s Shahnameh. After Shahnameh, composing epic became popular and following its imitation in different eras, variety of religious and historical epics were composed, however in their compositions political, cultural and social changes in the country were greatly influential and in accordance with those changes the theme, standpoint, features and purposes of the epic characters had also changed. This research is an attempt to study the anti-hero modifications and to find its similarities and differences in national, religious, and historical epics of Banu Goshasb nameh and Faramarz nameh, Ali nameh, and Khavaran nameh, Tamar nameh, Jang nameh Keshm and Jarun nameh respectively. Library and descriptive analytic method were used in this regard. The results obtained show that religious and historical epics are based upon national epic however in fundamental opposition between good and evil and in correlation with the protagonist’s aim in the tale and the theme of the tale were subject to certain changes. The common factor in three kinds of epic is the presence of a humane anti-hero who fights with demonic, inauthentic, and vulgar characteristics but this anti-hero in religious and historical epic influenced by hero’s motivation and the historical narrative, in pursuing purposes such as struggle, action, anti-hero characteristics and finally his final destiny underwent a change.