ساختارشناسي داستان رستم و اسفنديار و توازن قدرت در انديشه سياسي ايران باستان

Analyzing the structure of Rostam and Esfandyar tale and the balance of power in the political thoughts in Ancient Iran

در داستان رستم و اسفنديار شاهد نبرد دو پهلوان نامي هستيم كه يكي بر اين باور است كه «نبيند مرا زنده با بند كس» و ديگري به صراحت مي گويد «نباشد ز بند شهنشاه ننگ». آن چه فرجام ناگزير داستان را به نبرد اين دو پهلوان مي كشاند، تفاوت نگاه آن دو به نهاد شاهي و نهاد پهلواني است كه يكي برخاسته از سنت ايران پيش زرتشتي و ديگري برگرفته از اصلاحات زرتشت است. در اين مقاله با روش ساختارگرايي جايگاه نهاد پهلواني و مناسبات آن با نهاد شاهي در دو سنت پيش لهراسپي و لهراسپي-گشتاسپي بررسي مي شود. از ويژگي هاي مهم نهاد پهلواني در سنت پيش لهراسپي وجود خاندان نيرم به عنوان نماينده گوهر پهلواني، اعتبار اقناع كننده هويت پهلواني، استقلال و آزادي پهلوان، وساطت ميان شاه و مردم، نظارت بر دادورزي نهاد شاهي و محدودكردن قدرت شاه را مي توان برشمرد. در سنت لهراسپي-گشتاسپي پهلوان متعلق به خاندان شاهي است، هويت معتبري ندارد و دست بسته و مطيع مطلق فرامين است و نقشي جز جنگيدن زير درفش شاه ندارد. در مقابل اين نهاد، نهاد شاهي اقتداري نامحدود دارد و هيچ نهادي براي نظارت بر عمل كرد شاه و تحديد آزمندي هاي او تعريف نشده است. به نظر مي رسد سنت لهراسپي-گشتاسپي محصول اصلاحاتي است كه شخص زرتشت يا موبدان به نام زرتشت انجام داده اند.

In the tale of Rostam and Esfandyar we are faced with two noble warriors. One believes that “No one will ever see me in chains alive” while the other brazely states “A king’s fetters are no cause for shame”. What brings the two noble warriors in opposing sides and leads them to their inevitable end is the difference in their outlooks towards the kingdom and Pahlavani or heroic institution the former is raised from the Persian tradition before Zoroaster and the latter is derived from the reforms made by Zoroaster. Employing the structuralist approach this research studies the standpoint of Pahlavani institution and its relations with the kingdom institution in the two following traditions before Lohrasp, and Lohrasp-Goshtasp. Important features in the former are the following: the presence of Nyram’s family as a representative of Pahlavani essence, the convincing validity of heroic identity, independence and freedom of a warrior, Pahlavan’s intermediary role between the king and his subjects, his supervision over justness, and the royal empire, and minimizing the King’s power. In the latter tradition Pahlavan or warrior belongs to the royal family. He does not have a genuine identity and he is totally obedient to the commands and has no role except fighting under the king’s banner. Contrary to the former Lohraspi tradition, the royal institution has unlimited power and no institution is defined and recognized to supervise king’s deeds and to threaten his avariciousness. It seems that Lohraspi-Goshtaspi tradition is the result of reforms made by Zoroaster himself or Mobads in the name of Zoroaster.