تحليل ديدگاه دانشمندان اسلامي پيرامون استحقاقي يا تفضلي‌بودن ثواب

Analysis of Islamic scholars perspective about obligatory or favorit of ward

حديث «لاَ يدْخِلُ أَحَداً الْجَنَّةَ عَمَلُهُ» و روايات هم‌مضمون آن از احاديث مشكل در جوامع روايي اهل‌سنّت به‌شمار مي‌آيد. اين روايات، بر فضل و رحمت خداوند نسبت به بندگان بدون در نظرگرفتن معصيت و عبادت آن‌ها اشاره دارد. بر اساس ظاهر اين احاديث، اعمال انسان نقشي در ورود به بهشت و جهنم او ندارد؛ حال آنكه از نظر اماميه و معتزله بر پايۀ ادلۀ عقلي و نقلي، آدمي در مقابل فرمانبري و اطاعت، مستحق ثواب و در مقابل عصيان، مستحق عذاب است. برخلاف جبريه كه اين روايات را بر عدم موضوعيت عمل در كسب ثواب حمل مي‌كنند. انديشمندان اشاعره، احاديث فوق را مؤيدي در اثبات تفضلي‌بودن ثواب الهي مي‌دانند. پرداختن به معاني گوناگون «باء» در رواياتي چون «لَا يدْخُلُ أَحَدٌ مِنْكمُ الْجَنَّةَ بِعَمَلِهِ» و «لَنْ ينْجُوَ أَحَدٌ مِنكمْ بِعَمَلِهِ» و رفع تعارض آن با آياتي مانند آيۀ Pادْخُلُوا الْجَنَّةَ بِمَا كنْتُمْ تَعْمَلُونَO مهم‌ترين شاخصۀ شرح اشاعره محسوب مي‌شود. در اين پژوهش به شيوۀ تحليل محتوا پس از تبيين روايات فوق، به‌طور دقيق ديدگاه‌ها و ادله و نقدهاي انديشمندان اهل‌سنّت ذيل اين احاديث كه در سه محور قابل دسته‌بندي است، مطرح مي‌شود و در نهايت نيز با توجه به مباني فكري اماميه به ارزيابي آن‌ها پرداخته مي‌شود.

The hadith Oلاَ يدْخِلُ أَحَداً الْجَنَّةَ عَمَلُهُP (No one enters Paradise on behalf of his/her deed) and its related narrations in the content is considered as difficult hadiths in Sunni narrational resources. These narrations refer to God’s grace and mercy towards the servants, regardless of their sins and worship. According to the appearance of these hadiths, human deeds have no role in entering heaven and hell; However, according to the Imamia and Mu’tazilah, based on rational and narrational arguments, a person deserves a reward for obedience and punishment for disobedience. Contrary to the determinism [jabriyyah] that these narrations carry on the role of action in obtaining the reward. Ash’arite thinkers consider the above hadiths as proof of the grace of the divine reward. Dealing with the various meanings of “Ba’“ in the narrations like as Oلَا يدْخُلُ أَحَدٌ مِنْكمُ الْجَنَّةَ بِعَمَلِهِP (No one enters Paradise on behalf of by his/her deed) and Oلَنْ ينْجُوَ أَحَدٌ مِنكمْ بِعَمَلِهِP (No one of you will be saved by his/her deed) and removing contradiction with verses such as verse Oادْخُلُوا الْجَنَّةَ بِمَا كنْتُمْ تَعْمَلُونَP (Enter paradise because of what you used to do.) are the most important characteristic Ash’arites commentary. In this research, by analyzing the content after explaining the above narrations, the viewpoints, arguments and criticisms of Sunni thinkers under these hadiths, which can be classified into three axes, are presented in detail, and finally, according to the Imamia intellectual principles, they are evaluated.