جغرافياي ‌تاريخي شمال آذربايجان و قفقاز بر پايۀ منابع عصر صفوي( 851-907ق/1455-1501م.)

Historical Geography of North Azerbaijan and the Caucasus Based on Sources of Safavid Era

وقايع‌نگاران عصر صفوي در خلال‌ نيمۀ دوم قرن نهم الي دهم هجري /پانزدهم تا شانزدهم ميلادي، اقدامات نظامي مشايخ متأخر خاندان صفوي در نواحي آذربايجانِ ‌ِشمالي و برخي مناطق قفقاز را به ثبت رسانده‌اند. به اتكاء همين اطلاعات، نمونه‌هايي هر‌چند‌مجمل از مسائل مرتبط با مردم‌شناسي و جغرافياي‌ تاريخي نواحيِ ياد‌ شده به دست مي‌آيد. با اين وصف، سؤال هرچند سادۀ پژوهش حاضر، عبارتست از اينكه: اظهارات مورخان صفوي، چه مباحثي را در حوزه جغرافيايِ ‌سياسي و انساني شمالِ آذربايجان و قفقاز معلوم مي‌دارد؟ پرسش ياد‌‌شده ما را به اين فرضيه رهنمون مي سازد كه: عامل جغرافيايي، نقشي تاثير‌گذار بر حوادث تاريخي آن دوران داشته و به‌تبع اقدام‌ها و چالش‌هاي پيش‌روي مشايخ صفوي، مسالكِ مورد ‌نظر آنان در آذربايجان و قفقاز، محل كنجكاوي و مداقۀ تيزبينانه مورخان قرار‌گرفته‌ است. امّا، يافتۀ اصلي تحقيق، بيانگر دو نكتۀ اساسي است: اولاً؛ اطلاعات ارائه‌شده با ويژگي‌هاي كنوني شمالِ آذربايجان و قفقاز همخواني قابل‌قبولي دارد. ثانياً؛ از نقطه‌نظر مورخان مذكور، توزيعِ جغرافيايي مناطق صرفاً به‌دليل معرفي نقش‌هاي مواصلاتي آن حائز اهميت بوده و لذا، اين دانستني‌ها تنها بخش كوچكي از مجهولات ما نسبت به آن دوران را پاسخ مي‌دهد.

During the second half of 9th to 10th hijra centuries/fifteen to sixteen centuries A.D, Safavid era annalists recorded the military actions of Late Sheikh in Safavid dynasty in the northern parts of Azerbaijan and some parts of the Caucasus. However, based on the information, summary examples of issues related to the anthropology and historical geography of the areas discussed are obtained. Nevertheless, the simple question of the present study is: Based on remarks made by the historians, what are the issues in the field of political and human geography in the north of Azerbaijan and the Caucasus? The above question will guide us to this hypothesis: the geographical factor has an influential role on the historical events of that period, and consequently the actions and challenges of progress, appropriate creeds of Safavid sheikhs in Azerbaijan and the Caucasus is the place of curiosity. So, the main findings of the research show two fundamental points: First, the provided information is in agreement with the current features of North Azerbaijan and the Caucasus. Secondly, from the point of view of Safavid historians, the geographical distribution of the mentioned areas has been important merely due to the introduction of its communication and so, this information only respond to a small portion of our unknowns in that period.