روش شناسي كاربست احاديث نبوي در آثار عرفاني هفت قرن نخست

Methodology of Applying Prophetic Ahadith in the Mystical Works of the First Seven Islamic Centuries

حديث نزد عارفان و صوفيان، از اهميت بالايي برخوردار است؛ چنانكه در تبيين چارچوب هاي فكري خود هم به صورت تالي تلو آيات قرآن و هم به صورت مستقل آمده اند. كاربست بيش از ده هزار «حديث» و «شبه حديث» مويد همين كاركرد و جايگاه است. اين در حالي است كه در بخشي از اين كاربست ها، گاه با يك نظام منسجم و مدون مواجه مي شويم و در بخش ديگر، كه از نظر كمي بيشتر است، هيچ و ترتيب و آداب ظاهري لحاظ نشده است و صرفا كاركرد معنايي «حديث» مدنظر قرارگرفته است. عارفان و صوفيان، اگر آشنا به حديث و حتي فراتر از آن، از جمله «محدثان» باشند، به دليل جهان بيني و روش خاصشان، «تلقي» و «كاربستي» منحصربه خود دارند. اين «انحصار در روش» به معناي وجود «رويكرد واحد» در مواجهه با حديث نيست؛ چنانكه گروهي از ايشان نقل حديث را مشروط به تحقق اموري مانند «تزكيه نفس» كرده اند و گروهي ديگر سختگيرانه قايل شده اند هيچ گونه نقل حديثي ممكن نيست. در اين مقاله با تكيه بر منابع كتابخانه اي، به بررسي كمي و كيفي احاديث به كاررفته در اهم آثار منثور عرفاني هفت قرن نخست پرداخته شده است. اينكه استناد به روايات درطي هفت قرن روبه فزوني گذاشته است و عرفا و صوفيه، بيش از آنكه درصدد تبيين روش شناسي خود در تلقي و مواجهه با حديث باشند، با نظر به كاركرد اثبات گرايانه «حديث نبوي» در تثبيت تعاليم و اهدافشان از آن ها بهره برده اند از مهمترين نتايج مقاله حاضر است.

Ahadith are of great importance to mystics and Sufis, as they have cited them to explain their intellectual frameworks, both after Quranic verses and independently. This is confirmed by the application of more than ten thousand ahadith and pseudo-ahadith. However, sometimes a coherent and codified system is observed in some of these applications, but most of them lack a formal order or arrangement, where only the semantic function of the cited ahadith has been considered. If a "mystic" or sufi is well-acquainted with ahadith and even goes beyond that, to the extent of being considered a "hadith-narrator" (or mohaddeth), he will have a unique "perception" and "application" for ahadith due to his special worldview and methodology. This "methodological monopoly" does not imply that there is a "single approach" to dealing with ahadith, as one group has considered hadith narration to be subject to the fulfillment of tasks such as "self-purification" while another group strictly prohibited any hadith narration. By relying on library sources, the quantitative and qualitative status of the ahadith applied in the most important mystical prose works of the first seven centuries were studied in this research. The findings showed that the citation of narratives has been increased during the first seven Islamic centuries, and mystics and sufis have not sought to explain their methodology in approaching and perceiving ahadith; rather, they have used them with respect to the positivist function of "prophetic hadith" to establish their own teachings and goals.