دفاع از دست دادن كنترل؛ تحولات حقوقي قتل ناشي از تحريك شديد احساسات

دفاع از دست دادن كنترل، دفاعي نو و ويژه براي مرتكباني است كه بر اثر رفتارهاي تحريك‌آميز بزه‌ديده، كنترل خود را از دست داده و او را به قتل مي‌رسانند و در صورت استناد موفقيت‌آميز به اين دفاع نسبي، به جاي قتل عمدي به قتل غير عمدي محكوم مي‌شوند. اين دفاع كه عمدتاً در حقوق كشورهاي با نظام كامن‌لايي مطرح، و در سال 2009 به موجب قانون عدالت و كارآگاهان پزشكي قتل به طور مشخص وارد قوانين كيفري انگلستان شد، جايگزين دفاع تحريك شده است. مسئله اصلي اين مقاله بررسي اين سٶال است كه چرا دفاع تحريك نسخ شد و ماهيت و شرايط دفاع از دست دادن كنترل چيست؟ تحليل اين مسئله با رويكرد تطبيقي به حقوق كيفري ايران و با روش تحليلي ـ توصيفي نشان داد كه در دفاع جديد تلاش شده است تا مشكلات دفاع سنتي تحريك برطرف شود. گرچه در هر دو دفاع، از دست دادن كنترل ركن اساسي است، اما براي مثال، محرك ترس از خشونت شديد كه در دفاع تحريك، محرك واجد شرايطي براي دفاع محسوب نمي‌شد، اكنون همانند محرك خشم پذيرفته شده و شرط ناگهاني بودنِ از دست دادن كنترل نيز حذف شده است. با وجود اين، در عمل همچنان برخي مشكلات و موانع استناد به اين دفاع براي برخي مرتكبان باقي است كه مهم‌ترين آن‌ها تأكيد زياد بر از دست دادن كنترل و اتخاذ معيار نوعي براي احراز آن است. به نظر مي‌رسد شايد آگاهانه، تصميم‌گيري و حل بسياري از جزئيات به قضات و هيئت منصفه واگذار شده است تا آن‌ها با در نظر گرفتن تمامي واقعيت‌هاي هر پرونده، تصميمي عادلانه بگيرند. همچنان كه به رغم عدم پيش‌بيني دفاع از دست دادن كنترل در قوانين جزايي ايران، دادگاه‌ها در عمل به آن بي‌توجه نبوده و گاه تلاش كرده‌اند با تفسيرهاي موسع خود، از ظرفيت‌هاي قانوني موجود براي تبديل قتل عمدي به قتل غير عمدي (شبه عمدي) استفاده كرده و مرتكبان را از كيفر قصاص رها سازند.