سير تاريخي كاربست عقل در جعل و كشف احكام از ديدگاه اماميه

كاربست عقل در دين همواره يكي از مباحث جدّي بوده، به طوري كه برخي اساساً منكر كارآيي آن شده‌اند و با مناقشاتشان در صدد خدشه در فهم عقلاني از دين برآمده‌اند و در عين حال در مقام ادعا شأن و جايگاهي براي عقل متصورند، ولي در عمل و در مواجهه با كاربست عقل در قلمرو دين بر نص‌گرايي و اقتصار بر نصوص ديني تكيه كرده‌اند؛ در مقابل، كساني عقل را به عنوان يكي از منابع تفكر دين در كنار نصوص ديني و ادراكات معنوي قرار داده‌اند. نوشتارِ توصيفي و تحليلي پيش رو، فارغ از شبهات و مناقشاتي كه در زمينه عقل‌گرايي وجود دارد، در صدد تبيين اين نكته است كه كاربست عقل‌گرايي در حوزه تشريع و معرفت پسينيِ دين، فقط به بُعد معرفت‌شناختي دين مربوط است و كشف و شناخت احكام را عهده‌دار است نه جعل و انشاء را؛ و فقط از اين منظر مي‌توان سير تاريخي چنين كاربستي را از عصر پيامبر تاكنون، اثبات و ترسيم كرد. طبعاً تبيين اين مسئله تأثير بسزايي در تبيين شأن و منزلت عقل و استدلال‌هاي عقلي در مواجهه با نقل خواهد داشت.