وضعيت فلسفه اخلاق در حوزه علميه در سده اخير

تفكر عقلاني دربارۀ اخلاق از همان ابتداي نزاع‌هاي كلامي ميان متكلمان ديده مي‌شود. شايد بتوان گفت نخستين بحث جدي در اين زمينه، نزاع مشهور ميان اشاعره و معتزله دربارۀ حسن و قبح افعال است. اشاعره حسن و قبح را وابسته و مستند به خدا مي‌دانستند و معتزله و اماميه مستقل از خدا. در آثار عالمان اخلاق اسلامي نيز تفكر عقلاني دربارۀ اخلاق مشاهده مي‌شود و معمولاً در آغاز برخي از كتاب‌هاي اخلاقي، تقريري از اخلاق فضيلت ارسطو ارائه شده است. در قرن اخير، تفكر عقلاني دربارۀ اخلاق در غرب، رشد و شكوفايي چشمگيري داشته است؛ به‌گونه‌اي‌كه عنوان مستقلي به آن اختصاص داده شده و به نام فلسفۀ اخلاق مشهور شده است. با توجه به گذشت صد سال از تأسيس حوزۀ علميۀ قم، حال اين پرسش مطرح است كه در سدۀ اخير، تفكر عقلاني و به عبارتي فلسفۀ اخلاق در حوزۀ علميه چگونه بوده و چه فرازوفرودي را پشت سر گذاشته و چه آينده‌اي در انتظار آن است. شايد بتوان براي تحليل چنين امر مهمي، دو برش تاريخي قبل از پيروزي انقلاب و بعد از آن را در نظر گرفت و بي‌شك ميان اين دو دوره تفاوتي جدي در اين زمينه وجود دارد. در اين مقاله سعي مي‌شود وضعيت فلسفۀ اخلاق در سدۀ اخير در حوزۀ علميه تحليل و بررسي شود. حاصل آنكه پيش از پيروزي انقلاب اسلامي، فلسفۀ اخلاق رواج چنداني نداشته است و اولين كسي كه در اين زمينه ورود كرده است شهيد مطهري است، ولي پس از پيروزي انقلاب اسلامي، فلسفۀ اخلاق در قلمروهاي گوناگون فرااخلاق، اخلاق هنجاري نظري و اخلاق كاربردي رشد نسبتاً خوبي داشته است.