طراحي و بررسي ويژگي‌هاي روان‌سنجي پرسش‌نامه «سنجش اختلالات اجتماعي/هيجاني/رفتاري كودكان مبتلا به لكنت پيش‌دبستاني (ويژه والدين)»

هدف: لكنت صرفاً رفتارهاي گفتاري سطحي نيست، بلكه به‌گونه‌اي انكارناپذير باعث ايجاد احساسات و عواطف منفي در فرد مبتلا به لكنت به‌ويژه كودكان نسبت به گفتارشان مي‌شود. بنابراين اين مطالعه در وهله اول، نيازمند يك ابزار مناسب و معتبر براي بررسي و اندازه‌گيري است تا اين اثرات منفي، شناسايي و اندازه‌گيري شوند. سپس براي رفع يا كاهش آن‌ها، اقدامات لازم انجام شود. با توجه به افزايش نياز باليني و تحقيقاتي به ابزار‌هاي روا و پايا در زمينه لكنت به طراحي و اعتبار‌سنجي «پرسش‌نامه سنجش اختلالات اجتماعي/هيجاني/رفتاري كودكان مبتلا به لكنت پيش‌دبستاني (ويژه والدين) « پرداخته شده است. روش بررسي: مطالعه حاضر از نوع روش‌شناختي و اعتبارسنجي است كه به مدت 6 ماه در بهار و تابستان سال 1397 و در 3 مرحله در شهر اصفهان انجام شد و شركت‌كنندگان شامل 60 نفر از والدين كودكان پيش‌دبستاني مبتلا به لكنت بودند كه در حد خواندن و نوشتن سواد داشتند. سن كودكان‌ اين والدين در بازه سني 3 تا 5 سال و 11 ماه بود و شامل 36 كودك پسر و 24 كودك دختر بودند كه به كلينيك‌هاي گفتاردرماني شهر اصفهان مراجعه كرده بودند. در مرحله اول، مفهوم اختلالات اجتماعي، هيجاني و رفتاري اختلال لكنت تعيين شد كه 10 نفر از والدين كودكان پيش‌دبستاني مبتلا به لكنت در آن مشاركت داشتند. به منظور جمع‌آوري اطلاعات از مصاحبه بدون ساختار و عميق با انتهاي باز استفاده شد. سپس با توجه به اطلاعات استخراج‌شده از مصاحبه‌هاي انجام‌شده، نظرات و پيشنهادات صاحب‌نظران حوزه روان‌شناسي و گفتار‌درماني بر اساس مفاهيم اختلالات اجتماعي/هيجاني/رفتاري، سازه‌هاي اصلي پرسش‌نامه شامل سازه «رفتار سازش‌نايافته/فزون كنشي « ، »مهارت‌هاي اجتماعي « ،‌ »مهارت‌هاي ارتباطي »، »پرخاشگري «، «ترس » و «اضطراب جدايي » ايجاد و سپس تكميل شد. در مرحله دوم، براي تعيين روايي صوري‌ با 10 نفر از صاحب‌نظران به‌صورت چهره به چهره مصاحبه شد. همچنين از 15 نفر متخصص (متفاوت از متخصصان مرحله قبل) در‌خواست شد تا هر آيتم را بر اساس طيف سه قسمتي بررسي كنند. روايي محتوا بر اساس شاخص نسبت روايي محتوا و شاخص روايي محتواي كل (لاوشه) محاسبه شد. روايي سازه با استفاده از تحليل عاملي تأييدي بررسي شد و در مرحله آخر، همساني دروني پرسش‌نامه به وسيله آلفاي كرونباخ و ارزيابي ثبات آن به روش آزمون‌بازآزمون و با استفاده از شاخص همبستگي درون‌خوشه‌اي محاسبه شد. يافته‌ها: با توجه به نتايج به‌دست‌آمده از مصاحبه‌هاي انجام‌شده و نظرات صاحب‌نظران حوزه روان‌شناسي و گفتار‌درماني پرسش‌نامه مطالعه حاضر، ابتدا در 6 خرده‌آزمون و با مجموع گويه‌هاي اوليه از مصاحبه، شامل 61 آيتم طراحي شد كه طبق نظر صاحب‌نظران با ادغام عبارات داراي مفاهيم هم‌پوشان، گويه‌هاي پرسش‌نامه به 40 عبارت كاهش يافت. در مرحله روايي صوري، آيتم‌هاي پرسش‌نامه بر اساس سطح دشواري (دشواري درك عبارات و كلمات)، ميزان تناسب (تناسب و ارتباط مطلوب عبارات با ابعاد پرسش‌نامه) و ابهام (احتمال وجود برداشت‌هاي اشتباه از عبارات يا وجود نارسايي در معاني كلمات) بررسي و اصلاحات لازم انجام شد. همچنين تلاش شد تا از شيوه صحيح نگارش و جمله‌بندي منطقي براي نوشتن عبارات پرسش‌نامه استفاده شود. عبارات توسط تيم تحقيق، چندين بار بازخواني و نظرات صاحب‌نظران اعمال شد و سپس توسط دو متخصص در زمينه ادبيات فارسي، بازنگري و تأييد نهايي شد. روايي محتوايي پرسش‌نامه بر اساس شاخص نسبت روايي محتوا و شاخص روايي محتواي كل (لاوشه) پرسش‌نامه به ترتيب معادل 76/0 و 90/0 به‌دست آمد. همساني دروني پرسش‌نامه بر اساس ضريب آلفاي كرونباخ برابر با 0/89 و ‌ثبات پرسش‌نامه، طبق روش آزمون‌باز‌آزمون و با استفاده از معيار شاخص همبستگي درون‌خوشه‌اي بيش از 0/7 و معنادار شناخته شد (001/P 0). در شاخص روايي سازه، با توجه به خروجي نرم‌افزار AMOS مقدار X2 محاسبه‌شده برابر با 631/25 است. وجود X2 پايين نشان‌دهنده برازش مناسب مدل است (000/P=0). نتيجه‌گيري: با توجه به اينكه لكنت بر روابط اجتماعي، هيجانات و رفتارهاي فرد مبتلا به لكنت تأثير مي‌گذارد و مهم‌ترين رده سني در راستاي كنترل و پيشگيري از اين اختلالات، دوران كودكي و پيش از دبستان است، پرسش‌نامه حاضر به دليل روايي و پايايي مناسب مي‌تواند به‌عنوان يك ابزار قابل اعتماد شناخته شده و استفاده شود.