بررسي تطبيقي بنيان هاي فكري تمدن اسلامي در انديشه حضرت آيت الله خامنه اي و سيد قطب

سيد قطب به‌عنوان يكي از انديشمندان برجسته مصري و حضرت آيت‌الله خامنه‌اي به‌عنوان يكي از تأثيرگذارترين علماي شيعه در عصر حاضر ازجمله ‌انديشمنداني هستند كه بر رويكرد تمدني و تحقق تمدن اسلامي اهتمام ويژه‌اي ورزيده‌اند. پرسش اصلي اين پژوهش درباره بنيان‌هاي فكري تمدن اسلامي در انديشه مقام معظم رهبري و سيد قطب و وجوه اشتراك و افتراق آنها است. در پژوهش حاضر، از روش تحليل محتواي كيفي و براي گردآوري داده ها از روش اسنادي و كتابخانه‌اي استفاده ‌شده است تا مهم‌ترين بنيان‌هاي فكري تمدن نوين اسلامي از ديدگاه آيت‌الله خامنه‌اي و سيد قطب با استناد به مجموعه آثار ايشان استخراج و ارائه گردد. يافته‌هاي پژوهش حاكي از آن است كه هرچند سيد قطب و حضرت آيه الله خامنه‌اي دغدغه‌هاي مشتركي داشته و درصدد ايجاد تمدن قدرتمند اسلامي هستند اما در بنيان‌هاي آن تفاوت‌هاي آشكاري با يكديگر دارند. ازلحاظ هستي‌شناسي، اين دو انديشه، توحيد محور بوده و بر اين اصل استوارند كه تمدن اسلامي دو بعدي و شامل ساحت مادي و ساحت معنوي است. در مباني معرفت‌شناسي، اين دو انديشمند درخصوص امكان و ضرورت معرفت اتفاق‌نظر دارند، ولي از حيث منابع و روش‌هاي معرفت، داراي ديدگاه‌هاي متفاوتي هستند. در مباني انسان‌شناسي نيز از جهات چيستي، جايگاه والاي انسان در نظام هستي و غايت وجودي آن، شباهت انديشه ديده مي شود ولي درخصوص اراده انسان، ميان آنها اختلاف جدي وجود دارد. اراده انسان در نظريه سيد قطب در ذيل توحيد افعالي و تداوم عادت الهي تفسير مي‌شود؛ درصورتي‌كه آيت‌الله خامنه‌اي بر اين باور است كه نقش اصلي از آن تربيت، اراده و تصميم خود انسان است. در بحث غايت‌شناسي هر دو نظريه، سعادت طلبي و وصول به سعادت در دنيا و آخرت فهم مي‌گردد و هر دو به‌غايتي غيرمادي معتقدند كه هدف غايي تمدن اسلامي وصول به سعادت دنيوي و اخروي است. هر دو انديشمند به لحاظ هستي‌شناسي معتقد به دو وجهي بودن(مادي و معنوي) نظام هستي مي‌باشند و وجه معنوي را مهم‌تر از وجهه مادي به‌حساب مي‌آورند. آنچه واضح است، جدايي كامل نظر سيد قطب و حضرت آيت‌الله خامنه‌اي در غايت‌شناسي و ايجاد آرمان‌شهر است. آرمان‌شهر سيد قطب، جامعه نخستين اسلامي و عصر خلافت است اما آرمان‌شهر حضرت آيت‌الله خامنه‌اي در آخرالزمان و با نگاه به آينده و طلوع خورشيد ولايت عظما به وجود مي آيد.