نگاهي به مساله رنگ‌آميزي و كاربرد رنگ در سنگ‌نگاره‌هاي ساساني

ساسانيان در دوران شاهنشاهي خود بيش از سي سنگ‌نگاره ايجاد كردند كه بيشتر آنها در پارس، خاستگاه ديني و سياسي ايشان قرار داشت. سنگ‌نگاره‌هاي ساساني تاكنون از منظرهاي گوناگوني چون شاخصه‌هاي فني، نمادگرايي، معناشناسي، زيبايي‌شناسي، شخصت‌پردازي و اهميت و مضمون تاريخي موضوع پژوهش‌هاي بي‌شماري بوده‌اند. در اين ميان آنچه تاكنون كمتر به آن توجه شده منظر اين سنگ‌نگاره‌ها در زمان آفرينش و حيات اوليه‌ آنهاست. اين سوال از دو وجه قابل بررسي است: يكي نسبت ميان سنگ‌نگاره‌ها با محيط طبيعي و ساخته‌شده‌ پيرامون خود، و ديگري پرداخت و جلوه‌ نهايي اين سنگ‌نگاره‌ها –كه امروزه خاكستري رنگ و يكدستند. با اينكه در دهه‌هاي گذشته مساله رنگ‌آميزي سنگ‌نگاره‌هاي هخامنشي دستمايه پژوهش‌هاي قابل‌توجهي بوده، مساله كاربرد رنگ و رنگ‌آميزي در سنگ‌نگاره‌هاي ساساني به جز اشاراتي كوتاه و پراكنده تاكنون چندان مورد توجه قرار نگرفته ‌است. آيا سنگ‌نگاره‌هاي ساساني اساسا پرداختي رنگين داشتند؟ اگر چنين بوده، چه رنگ‌هايي بيشتر به كار مي‌رفتند؟ مي‌توان رنگ‌آميزي اين نگاره‌ها را بازسازي كرد؟ با توجه به اينكه شناسايي شواهد مادي رنگ بر سنگ‌نگاره‌هاي ساساني در دست بررسي بوده و هنوز به نتايج قطعي نينجاميده، در اين پژوهش تلاش مي‌شود با بررسي شواهد كاربرد رنگ در ساير هنرهاي دوره‌ ساساني (موزائيك‌كاري، نقاشي‌هاي ديواري، گچبري و بافته‌ها) و نيز شواهد متني مستقيم و غيرمستقيم برگرفته از منابع تاريخي، رنگ‌هاي غالب مورد استفاده در شمايل‌نگاري و هنر اين دوران بازشناسي شده و در حد امكان پاسخي براي سوال‌هاي طرح شده ارائه شود. در نهايت بر اساس مجموعه شواهد و داده‌ها، چنين نتيجه گرفته مي‌شود كه سنگ‌نگاره‌هاي ساساني در تداوم سنت رنگ‌آميزي سنگ‌نگاره‌ها در ايران باستان، كه سابقه آن دست كم به دوران عيلام نو مي‌رسد و تا دوره قاجار نيز تداوم داشته، بي‌ترديد پرداختي رنگين داشته‌اند و با توجه به نزديكي بسيار ميان سه عرصه نقاشي ديواري، گچبري و سنگ‌نگاره‌ها، مي‌توان به يك بازسازي نسبي از چهره‌ رنگين نخستين آنها بر اساس شواهد مورد اشاره دست يافت.