«هستي وابسته» و ماهيت نجات از تناسخ در آيين بوداي اوليه

نظريه «هستي وابسته» (dependent origination) كه با نام‌هاي ديگري مانند «همزايي مشروط» و «زنجير علّي» نيز معروف است، يكي از اصول هستي‌شناختي اساسي در متون مقدس آيين بوداي اوليه است كه ماهيت تناسخ يا سنساره را در اين آيين تبيين مي‌كند. تطبيق بخشي از حلقه‌هاي تشكيل‌دهنده «هستي وابسته» با پنج ‌بخش تشكيل‌دهنده وجود انسان، در تعاليم بودايي باعث شد محققان، فرآيند سنساره در اين آيين را با استفاده از تطبيق اين دو نظريه تبيين كنند. گاهي معناي «هستي وابسته» قانون كلي علت و معلولي در جهان در نظر گرفته مي‌شود و گاهي معنايش را فقط به عوامل و عناصر تشكيل‌دهنده چرخه سنساره محدود مي‌كنند. در اين نوشتار، پس از معرفي اين آموزه، شكل دوازده حلقه اين آموزه را با پنج بخش دلبستگي وجود انسان از نظر اين آيين تطبيق مي‌دهيم، و در نهايت در عموميت اين اصل تشكيك مي‌كنيم و معنايش را در كلام بودا به توصيه عملي و اخلاقي ساده‌اي محدود مي‌كنيم كه ناظر به عالم واقع نيست. همچنين، خواهيم گفت كه عنصر «آگاهي/دانستگي» مهم‌ترين و رمزي‌ترين بخش زنجير سنساره است كه از طريق دانش مستقيم (فراشناخت) و تربيت معنوي كمال مي‌يابد و سرانجام، چرخه سنساره را مي‌شكند و باعث نجات شخص مي‌شود.