نقش اعيان ثابته بر اختيار انسان از منظر ملاصدرا

اعيان ثابته در مباحث هستي‌شناسي عرفاني، كليد فهم بسياري از مباحث قضا و قدر، جبر و اختيار، علم پيشين خدا و امثال آن است. صدرالمتألهين در حلّ برخي مسائل فلسفي خود اعيان ثابته را به كار گرفته است. پذيرش نظريه اعيان ثابته به عنوان الگوهاي از پيش تعيين‌شده تغييرناپذير موجودات در عالم علم الهي، ناسازگاري عميقي با نظريه مختار بودن و فاعل حقيقي دانستن انسان در نظام صدرايي را متبادر به ذهن مي‌سازد. در نوشتار حاضر، پس از بررسي و تحليل ويژگي‌هاي اعيان ثابته به‌ويژه روابط حاكم ميان اين حقايق كلي و جزئي با افراد عيني و خارجي آن‌ها، اين نتيجه به دست مي‌آيد كه در نگرش عرفاني ملاصدرا، اگرچه تمامي اعمال و افعال هر فرد در هر شرايطي تحت هدايت و ربوبيت اسمي و تابع مقتضيات عين ثابت اوست اما با توجه به حاكميت فرمول «انديشه تا عمل» بر افعال انساني هرگز نافي مختارانه عمل كردن و فاعل حقيقي بودن انسان نيست بلكه ويژگي‌هاي نهادينه شده در عين ثابته افراد عبارت خواهد بود از بروز آثار و احكام حركت‌هاي موّاج گوناگون و مختلفي كه هر فرد با انتخاب خودش بالإجبار، تحت ربوبيت و هدايت تكويني و ذاتي اسمي از اسماء الله قرار مي‌گيرد و مقتضيات لوازم آن اسم را برحسب استعداد و قابليتي كه در سير استكمالي و حركت صعودي، در خود، فراهم نموده است به منصه ظهور مي‌رساند.