شناخت بي‌واسطه از خداوند در انديشۀ اسپينوزا و ملاصدرا

اسپينوزا و ملاصدرا دو فيلسوف با مباني فكري متفاوت هستند كه به مسئلۀ شناخت بي‌واسطه از خداوند توجه كرده‌اند. با توجه به تفاوت‌هاي انكارناشدني ميان ايشان، زمينۀ هم‌سخني ميان آنها در صورتي فراهم مي‌شود كه اولاً آن دسته از ويژگي‌هاي هستي‌شناختي متعلَّق شناخت كه در شناخت بي‌واسطه نقش اساسي دارند، مشخص شود. در اين خصوص مي‌توان از عدم تناهي در انديشۀ اسپينوزا و فاقد ماهيت و فوق تمام بودن در انديشۀ ملاصدرا نام برد. ثانياً چيستي شناخت بي‌واسطه و نيز ويژگي اساسي آن در ارتباط با متعلَّق مذكور توصيف و تحليل گردد. از نظر اسپينوزا، ويژگي محوري اين نوع شناخت درستي و مطابقت كامل آن با متعلَّق است، اما در نگاه ملاصدرا شناخت بي‌واسطه از خداوند محدود به وعاي وجودي ادراك‌كننده مي‌شود. مقايسۀ ديدگاه‌هاي اسپينوزا و ملاصدرا بيانگر آن است كه مطابق نظام فلسفي هر يك شناخت بي‌واسطه برترين نوع شناخت است كه به برترين موجود تعلق مي‌گيرد. آنچه اسپينوزا و ملاصدرا را در مواجهه با مسئلۀ مذكور از هم متمايز مي‌سازد نخست موسع يا مضيق بودن معناي واسطه است؛ دوم ناسازگاري موجود در انديشۀ اسپينوزا دربارۀ شناخت بي‌واسطۀ تامّ از خداوند و سازگاري انديشۀ ملاصدرا در اين زمينه است.