الهيّات عملي در بستر جامعۀ اسلامي

گرچه الهيّات عملي بخشي از تأملات الهي‌دانان مسيحي است كه در دو قرن اخير، به ويژه با كاوش‌هاي شلايرماخر در غرب، مطرح گرديد، در گذشتۀ تمدن اسلامي -بدون بهره جستن از اين واژگان- در سازمان روحانيت، چه شيعه و چه اهل سنت، وجود داشته است. هدف اين مقاله آن است كه چه موضوعاتي و چه اقداماتي در جوامع اسلامي به عنوان الهيّات عملي بايد مورد نظر باشد و بلكه اولويت دارد. براي دقت بيشتر در كاوش، ابتدا جوامع اسلامي به دو بخش جوامع اسلاميِ تحت حكومت‌هاي غيراسلامي و جوامع اسلامي تحت نظام يا حكومت اسلامي تقسيم و الهيّات عملي در هر يك مورد تأمل واقع مي‌شود. در اين دو بخش گرچه موضوعات مشترك وجود دارد، امور اختصاصي آن، به ويژه با تجربۀ عملي پس از انقلاب اسلامي، پراهميت و قابل توجه است. از اين رو تمركز بيشتر را اولويت‌هاي الهيّات عملي در متن جامعه ايراني امروز قرار داده‌ايم. چند موضوعي كه در اين مقاله مورد واكاوي قرار گرفته مستقيماً به ماهيت موضوعات ديني ربط پيدا نمي‌كند، اما تأثير زيادي بر باورهاي ديني مردم گذاشته است. نكته نخست درباره نحوه ارتباط روحانيت با حكومت است؛ دومي به تأثير فرهنگ‌ها و سنن قومي و ملي بر نحوه تبليغ دين مي‌پردازد؛ نكته سوم مربوط به مقتضيات زمان در فهم دين و تبليغ آن است؛ چهارمين به ناقص بودن طرح‌ها و عدم توفيق در ارائه طرح‌هاي مناسب با ادعاي حكومت اشاره دارد؛ و پنجمين نكته عدم وجاهت عقلاني برخي گفتارها و رفتارها در بخش‌هاي حكومت را بررسي مي‌نمايد. همۀ اين نكات در تلقي جامعه از باورهاي ديني تأثير گذاشته‌اند.