معناشناسي الهيات عملي بر مبناي متافيزيك عمل در انديشه علامه طباطبائي

معناشناسي الهيات عملي متوقف است بر انگارۀ عمل و نسبت آن با الهيات. متافيزيكِ عمل به بررسي شأن هستي‌شناختي عمل، جايگاه آن در ميان ساير امور و نسبت آن با ساير اشياء مي‌پردازد. با نگاهي منظومه‌وار به آثار علامه طباطبائي، مي‌توان ديدگاه ويژه‌اي در باب متافيزيك عمل از آن استخراج كرد. از نظر طباطبائي، عمل -به مثابۀ يك هويت خارجي- نوعي حركت است، حركتي كه داراي يك سلسله مبادي در درون آدمي است. مشخصۀ عامل مختار اين است كه با وساطتِ افكاري برساخته (امور اعتباري) عمل مي‌كند. حركت انسان چيزي بر اشياي بيروني نمي‌افزايد، بلكه صرفاً نحوۀ نسبتِ انسانِ بدن‌مند با بيرون از خود را تغيير مي‌دهد. هر تغييري در جهان به تغييرات ديگر و در نتيجه به تغيير وضع جهان مي‌انجامد. پس انسان جهان را از طريق افكار برساخته تغيير مي‌دهد. هر آن چيزي كه از سنخ انديشه است و مي‌خواهد به گونه‌اي به ساحت كنش آدمي وارد شود بايد از معبر امور اعتباري گذر كند. روشن است كه الهيات در وهلۀ اول ساحتي نظري و مربوط به حوزۀ باورها است. مسئله اين است كه الهيات چگونه وارد اين معبر مي‌شود، چگونه مبنا و مبدأ عمل واقع مي‌گردد، و به ديگر سخن چگونه مبدأ تغيير جهان مي‌گردد، و چه مزيتي بر ساير مباديِ نظري عمل دارد. به باور طباطبائي دين ترجيحات همسو با هستي و آفرينش را به انسان گوشزد مي‌كند. بر اين اساس مي‌توان به معناشناسي الهيات عملي رسيد: الهيات عملي دانشِ تبيين و توجيه نحوۀ ترجح مبدأ الهياتيِ عمل در شكل‌گيري كنش‌هاي فردي و اجتماعي آدمي است. آدمي مادامي كه عملي را راجح نيابد دست به انتخاب آن نمي‌زند. دنياي جديد انسان را به ترجيحات گوناگوني دعوت مي‌كند، و الهيات عملي در اين ميان مي‌تواند نقش سرنوشت‌سازي داشته باشد، بدين صورت كه نشان دهد چگونه عمل ديني، قطع نظر از تكليف بودنش، با وضع بشر هماهنگ است.