تأملي در نسبت ميان مرجعيت عقل و معرفت‌شناسي اشراقي در ايمان‌گروي بشر عصر حاضر

در عصر حاضر كه قواي ادراكي-ذهني و تعقل برترين ويژگي انسان شمرده مي‌شود و شواهد تجربي توانسته‌اند ربط نفس و ذهن و به تبعِ آن تجربه‌هاي معنوي و مغز را در مقولۀ عقل عملي روشن سازند، مرجعيت عقل و تأثير تكامل تدريجي مغز در گرايش به ايمان مورد توجه فلسفۀ تكامل‌گراي طبيعي قرار گرفته است. اگر ايمان باورهايي را شامل مي‌شود كه شأن و جايگاه معرفتي دارند، بي‌شك پسنديده‌تر است كه از پشتوانۀ عقلاني برخوردار باشد، زيرا داده‌هايي كه قواي شناختيِ ويژه براي شواهدِ تجربيِ پايه‌اي به ارمغان مي‌آورند مقبوليت ايمان مبتني بر عقل را براي پيروان مكتب‌هاي فلسفيِ شاهدگرايي برآورده مي‌سازند. از سوي ديگر در مطالعات انفسي پيرامون مسئلۀ ايمان، معرفت اشراقي و جنبه‌هاي شهودي مرتبه‌اي عالي‌تر را به خود اختصاص مي‌دهند. ايمان و عقل مكمل يكديگر، ضروريِ تعالي و دو حقيقت هم‌افزا هستند و آنجا كه عقل امور مربوط به دغدغۀ نهايي را حل‌نشده رها كرده ايمان نقش خود را در ادارۀ حيات انسان‌ها ايفا كرده است. فعاليت‌هاي متعارف عقل با تنگناهاي حاكم بر عقل و نيز خودمحوري آن تحديد مي‌شود. هرچند مرتبۀ ايمان بالاتر از عقل است، اما كاركرد قواي مغزي-ذهني و به دنبال آن نيروهاي عقلاني در بهبود وضعيت انسان عصر حاضر كه براي استمرار حيات فردي و اجتماعي خود نياز جدي به ايمان‌گروي و تجربه‌هاي معنوي دارد انكارناپذير است. به نظر لازم و ضروري است كه در آموزش‌هاي رسمي آن دسته از رهيافت‌هايي كه به تقويت توأمان ابعاد معرفت‌شناختي، عقلاني و ايماني بشر مي‌انجامند گنجانده شوند.