شناسايي صفات موثر بر عملكرد وش و ارزيابي تنوع ژنوتيپ‌هاي پنبه آپلند (Gossipium hirsutum L.) ايران

مقدمه و هدف: پنبه (Gossypium spp.) از مهمترين محصولات كشاورزي در جهان به شمار مي آيد و از جمله گياهان زراعي است كه ارتباط بين دو بخش كشاورزي و صنعت را فراهم نموده و نقش بسيار با ارزشي در اقتصاد كشورها ايفا مي نمايد. اهداف اين پژوهش شامل بررسي تنوع صفات زراعي و مورفولوژيك، تشخيص صفات موثر بر عملكرد وش و نهايتا گروه‌بندي ارقام پنبه تتراپلوئيد كشور بود. مواد و روش‌ها: 40 ژنوتيپ مختلف پنبه شامل ارقام تجاري، وارداتي و دورگ در سال زراعي 96-1395 در مزرعه ايستگاه تحقيقات كشاورزي كاشمر در قالب طرح بلوك‌هاي كامل تصادفي با سه تكرار كشت و بررسي شدند. صفات تعداد غوزه باز و بسته، قطر طوقه، عملكرد چين اول، عملكرد چين دوم، عملكرد كل، وزن غوزه، تعداد غوزه، تعداد و طول شاخه‌هاي رويا و زايا، ارتفاع بوته و زودرسي محصول اندازه‌گيري شدند. يافته‌ها: با توجه به نتايج آمار توصيفي، صفات تعداد غوزه باز و بسته، عملكرد وش، زودرسي و وزن غوزه بيشترين دامنه و ضريب تغييرات را به خود اختصاص دادند كه نشان دهنده تنوع فنوتيپي اين صفات در ژنوتيپ‌هاي مورد مطالعه بود. تجزيه خوشه‌اي از لحاظ صفات مورد مطالعه، ژنوتيپ‌ها را در سه گروه اصلي قرارداد. به منظور بررسي صحت گروه‌بندي تجزيه خوشه‌اي، از تابع تشخيص نيز استفاده شد. نتايج تابع تشخيص نيز نشان داد كه ژنوتيپ‌ها به درستي گروه‌بندي شده‌اند و ميزان موفقيت تابع تشخيص در شناسايي گروه‌ها زياد بود كه به ترتيب 89/3، 100 و 71/4 درصد از ژنوتيپ‌ها در گروه‌هاي خود به درستي گروه‌بندي شده‌اند. همچنين بر اساس نتايج تابع تشخيص كانونيك مهمترين صفات تاثير گذار بر عملكرد وش ژنوتيپ‌هاي پنبه، شامل درصد زودرسي، تعداد غوزه بسته و وزن غوزه بودند. هر دو روش تجزيه خوشه‌اي و تابع تشخيص ژنوتيپ‌هاي مورد بررسي را در سه گروه مجزا قرار دادند به نحوي كه نتايج تابع تشخيص نشان داد كه ژنوتيپ‌ها در روش تجزيه خوشه‌اي به درستي گروه‌بندي شده‌اند ژنوتيپ‌هاي گروه 1 كه شامل 28 ژنوتيپ بود، كمترين ميانگين ارتفاع بوته را به خود اختصاص داد و به همراه گروه 2 داراي كمترين ميانگين تعداد غوزه بسته نيز بود. همچنين ژنوتيپ هاي گروه اول و گروه دوم داراي بيشترين ميانگين عملكرد وش و زودرسي بودند. از طرفي گروه دوم كه 5 ژنوتيپ را در بر مي‌گرفت، كمترين ميزان ميانگين صفات وزن غوزه و درصد كيل را دارا بود. نتيجه‌گيري: براساس مجموع نتايج، انتخاب ژنوتيپ‌هاي گروه اول براي برنامه‌هاي به‌نژادي در جهت افزايش عملكرد وش از طريق صفات وزن غوزه، زودرسي و درصد كيل مي‌تواند ما را در رسيدن به اين هدف ياري كند.