معرفي نسخۀ خطي «تفسره الرموز» و بررسي سطح فكري، زباني و ادبي مثنويهاي آن

زمينه و هدف: سلسلۀ چشتيه از سلسله هاي مهم تصوف در ايران، افغانستان و هند است. كتاب تفسره الرموز امير روپوش، از جمله آثار بزرگان اين سلسله در قرن يازدهم و تركيبي از نظم و نثر است. مثنويهايي كه در اين كتاب آمده است، براي مطالعۀ شعر فارسي در طريقت چشتيه اهميت ويژه اي دارد. در اين جستار كوشيده شده ضمن معرفي نسخۀ منحصر‌بفرد كتاب، به بررسي ويژگيهاي فكري، زباني و ادبي مثنويهاي تفسره الرموز پرداخته شود. روش مطالعه: اين پژوهش از نوع بنيادي و نظري است كه به روش توصيفي-تحليلي و با ابزار كتابخانه اي و فيش‌برداري انجام پذيرفته است. جامعۀ آماري آن، مجموعۀ ابيات مثنويهاي تفسره الرموز است كه جمعاً 1277 بيت است. يافته ها: براساس يافته هاي اين پژوهش، در سطح فكري توجه به توحيد و وحدت وجود و ارتباط وجودي شيخ با خدا، كاربرد گستردۀ اصطلاحات عرفاني و فلسفي و كاربرد مفاهيم مغانه و بزمي از مهمترين ويژگيهاي فكري مثنويهاي تفسره الرموز است. در سطح آوايي و واژه ها نيز تخفيف واجها و هجاها، كاربرد گستردۀ واژه ها و تركيبات عربي، ساخت تركيبات بديع، و كاربرد انواع جناس و موازنه و ترصيع اصليترين ويژگيهاي سبكي ابيات متن است. همچنين مهمترين ويژگيهاي ادبي مثنويهاي تفسره الرموز كاربرد قابل توجه تشبيه، استعاره هاي مكنيه و استعاره در فعل (تصاوير پويا) و نيز كاربرد انواع تكرار واژه (رديف، تشابه الأطراف، طرد و عكس، ردالصدر علي العجز و...) است. نتيجه گيري: باآنكه برخي از اين مثنويها در اوزان متفاوتي سروده شده است، اشتراكات سبكي آنها نشان ميدهد اين ابيات از خود مؤلف است. در اين مثنويها اگرچه كاربرد تصاوير و صور خيال پربسامد نيست، از تصاوير پويا و داراي حركت و حيات استفاده شده است؛ همچنين تركيبهاي بديع و موسيقي غني واژه ها و الفاظ (از راه تكرار واژه ها و واجها) اهميت سبكي ويژه اي دارد.