بررسي سبك شناسي منظومۀ حماسي-ديني «علي‌نامه» سرودۀ «ربيع»

زمينه و هدف: حماسه هاي ديني از نظر موضوع زيرمجموعۀ حماسه هاي تاريخي محسوب ميشوند و قديميترين آنها، منظومۀ «علي‌نامه»، سرودۀ «ربيع» است. در اين مقاله به بررسي ويژگيهاي سبكي اين اثر در سه حيطۀ زباني، ادبي و فكري پرداخته ميشود. روش مطالعه: اين مقاله براساس مطالعات كتابخانه اي و به شيوۀ توصيفي-تحليلي انجام شده است. يافته ها: منظومۀ حماسي-ديني علي‌نامه توسط شاعري با نام يا تخلص «ربيع» سروده شده است. اين منظومه در بحر متقارب و در 11220 بيت و در موضوع مناقب و مغازي علي بن ابي‌طالب در جنگ با ناكثين و قاسطين است. گويندۀ آن كه به تصريح متن كتاب، متولد 420 هجري است، اين منظومه را در سن 62 سالگي و در 482 هجري به احتمال قريب به يقين در خراسان و شايد در ناحيۀ بيهق و يا جرجان قديم منظوم كرده است و آن را به يكي از اشراف سادات عصر، يعني «علي بن طاهر عريضي» از سادات ناحيه تقديم كرده است. اين منظومه، در سال 1379، به همت شفيعي كدكني به جامعۀ ادبي كشور معرفي شده است. نتيجه گيري: مختصات سبكي اين اثر بلحاظ زباني، همان مختصات فارسي كهن يا سبك خراساني است. از نظر لغوي، اين منظومه گنجينه اي است از واژگاني كه امروز مهجور مانده اند. همچنين بعلت موضوع خاص منظومه، لغات عربي با بسامد قابل توجهي وجود دارد. در سطح ادبي بارزترين صورتهاي خيالي و صنايع ادبي، اغراق و تشبيه هستند. در ساختن تصاوير تشبيهي و استعاري از عناصر محسوس و مادي همچون عوامل طبيعي و حيواني استفاده شده است. در بخش محتوايي، غالب مضامين اين منظومه، بر درونمايه هاي مذهبي خصوصاً تبليغ مذهب تشيع استوار است. سرايندۀ اين منظومه، با اينكه به توصيف ميدانهاي نبرد دلاوران عربي پرداخته، بعلت توجه و تعلق خاطري كه به شاهنامه داشته، غالباً از شاهنامه به اشكال گوناگون تقليد ميكند و حتي لغات و تعبيراتي را كه نشان‌دهندۀ اشاره به ايران باستان و زمينۀ فرهنگي شاهنامه است، در اثر خويش وارد ساخته است.