تأثير و سهم موضوع «عشق» در نيايشهاي مثنوي معنوي

زمينه و هدف: نيايش در تمام فرهنگهاي بشري و اديان و مذاهب جهان جايگاه خاصي دارد و تأثير آن بر روح و روان و آرامش انسان امري مسلم است. شاعران ادب فارسي نيز بعنوان دارندگان روحهاي لطيف و حساس در لابلاي ابيات خود، نيايشهايي نغز و دلنشين گنجانده اند كه از عميقترين بخشهاي آثارشان است. در اين مقاله به بررسي نيايشهاي موجود در مثنوي معنوي با تأكيد بر تأثير و سهم موضوع عشق در نيايشهاي اين اثر پرداخته شده است. روش مطالعه: اين مقاله براساس مطالعات كتابخانه اي و به شيوۀ توصيفي-تحليلي انجام شده است. به اين ترتيب كه پس از مراجعۀ مستقيم به مثنوي معنوي و استخراج ابيات مربوط به نيايش، با تفكيك و دسته بندي آنها و سپس با رجوع به منابع مربوط، به تجزيه و تحليل آنها پرداخته شد. جامعۀ آماري اين پژوهش بر نيايشهاي مثنوي معنوي، شش دفتر مثنوي معنوي اوست. يافته ها: موضوع نيايش در شش دفتر مثنوي بصورت پراكنده وجود دارد كه بسامد آن در دفتر دوم بيشتر است. اگرچه موضوع نيايش از نوع غنايي محسوب ميشود، اما اكثر نيايشهاي مولانا در مثنوي به شيوۀ غيرعاشقانه و از زبان شخصيتهاي داستاني و در خدمت تعليم و اندرز هستند؛ اصول و آداب نيايش را آموزش ميدهند و اصولاً در جايگاه ادب تعليمي جاي ميگيرند و بسامد كمي از نيايشها، كه آنها را نيايشهاي عاشقانه ميناميم و بيشتر از زبان خودِ مولانا بيان شده اند، در جايگاه ادب غنايي قرار دارند. نتيجه گيري: نيايش در مثنوي به سه دستۀ تعليمي (درخواستي)، محض (عاشقانه) و فنا (خودِ خداوند) تقسيم ميشود. در نيايشها و حكايات تعليمي، شخصيتهاي حكايتها، براي رفع حاجات خود اقدام به نيايش ميكنند، اما در نيايشهاي محض (عاشقانه) بيان حاجات كمتر ديده ميشود و نيايش با معبود در شكلي عاشقانه و گفتگوي دوستانه و دوطرفه ديده ميشود. در نيايش فنا، نيايشگر عاشق در وجود خداوند فاني شده و در اين مقام دعاگو و اجابت‌كنندۀ دعا يكي ميشود و آن خودِ خداوند است و به همين دليل است كه مولانا دعا و پرستش و مناجات را نيز به خداوند نسبت ميدهد.