پويايي‌هاي نظري تحليل بهره و ربا در انديشه اقتصادي متفكران مدرسي (قرن 12 تا 17)؛ رهيافت‌هايي براي اقتصاد اسلامي

مطالعه زمينه‌هاي شكل ‌گيري نهادهاي اقتصادي و همچنين پويايي‌هاي نظري تحليل آن در مواجهه يك انديشه ديني مي‌تواند دلالت‌هاي قابل ‌توجهي براي اقتصاد و ماليه اسلامي داشته باشد. بدين‌ منظور مقاله حاضر به بررسي پويايي‌هاي نظري تحليل بهره و ربا در انديشه متفكران مدرسي مي‌پردازد و دلالت‌هاي آن را براي اقتصاد اسلامي را مورد بررسي قرار مي‌دهد. نتايج اين پژوهش نشان مي‌دهد كه متفكران مدرسي نخستين از دو رويكرد «سابژكتيو» و «آبژكتيو» و نيز از دو شيوه «مكانيكي» و «غايت‌نگر» براي تحليل ربا استفاده كرده‌اند. با اين‌ وجود عواملي همچون گذار از صورت‌ گرايي، افراط در نگرش غايت‌نگر، تحول جهان ‌بيني و مواجهه عصري با احكام شريعت سبب گرديد تا تحليل ربا در انديشه مدرسي چرخش قابل ‌توجهي به سمت تحليل‌هاي غايت‌نگر و سابژكتيو بنمايد و بر اين اساس انقلاب نظري تحليل ربا در انديشه مدرسي رغم بخورد. اين انقلاب زمينه ‌ساز گردش تحليل‌هاي ديني از پديده‌هاي اقتصادي به سمت تحليل‌هاي مدرن شد. متفكرين مدرسي فهم قابل ‌توجهي از تمايز بهره و ربا داشتند و بر اين اساس بهره را عايدي تحميل ‌شده توسط عوامل برون ‌زا تلقي مي‌كردند و بر اين اساس سه مؤلفه «ضرر»، «توقف سود» و «مخاطره» را به ‌عنوان زمينه‌هاي اصلي أخذ بهره معرفي كردند. درنهايت نيز توجه به تحليل و موضوع‌شناسي ربا به‌ مثابه يك مأموريت براي متفكر ديني، توجه به رويكردهاي تحليلي سابژكتيو براي فهم انساني از پديده‌ها و نيز كاربست رويكرد غايت‌نگر در كنار رويكرد مكانيكي و ايجاد زمينه ورود هنجارهاي ديني به تحليل براي اقتصاد و ماليه اسلامي ازجمله مهم‌ترين دلالت‌هاي اين مطالعه براي اقتصاد و ماليه اسلامي به ‌حساب مي‌آيد.