تپه پهلوان؛ استقراري از دوران نوسنگي جديد و مس وسنگ انتقالي در شمال شرق ايران

پس از گذشت چندين دهه از توجه باستان‌شناسان به مناطق حاشيه‌اي هلال‌حاصلخيز، امروزه ديگر بخش‌هاي مركزي و شرقي فلات ايران و هم‌چنين جنوب تركمنستان نيز درزمينهٔ‌‌ مطالعات نوسنگي و در كل فرهنگ‌هاي پيش‌ازتاريخي از اهميت خاصي برخوردارند؛ بااين‌حال، تا همين دهۀ گذشته وضعيت باستان‌شناسي نوسنگي شمال‌شرق ايران برخلاف نواحي هم‌جوارش به‌علت عدم فعاليت‌هاي دامنه‌دار و انتشارات علمي تا حد زيادي تحت‌سيطرۀ باستان‌شناسي مركز فلات ايران و يا نگاه باستان‌شناسان شوروي از جنوب تركمنستان بوده است. تپه پهلوانِ جاجرم به‌عنوان محوطه‌اي با آثار و بقاياي دوره‌هاي نوسنگي جديد، مس‌وسنگ انتقالي و هم‌چنين دوران ميانۀ اسلامي اگرچه كه توسط «اسپونر» و سپس «ماسودا» بازديد و گزارش شد؛ اما تا سال‌هاي 1393 و 1396 هيچ فعاليت علمي برروي آن صورت نگرفت. اين محوطه با وسعتي حدوداً 5/2 هكتار به‌سبب ساخت‌وسازهاي قلعه و برج‌وباروي دوران اسلامي تقريباً به‌شكل دايره‌اي درآمده كه در ميانۀ كريدور طبيعي جاجرم، بين مناطق كويري جنوب‌البرز و نواحي نيمه‌كوهستاني شمال‌ آن قرار دارد. هدف از انتشار اين پژوهش مشخص نمودن جايگاه استقراري تپه پهلوان در جدول توالي گاه‌نگاري دوران نوسنگي شمال‌شرق فلات ايران و معرفي موادفرهنگي اين دوره است. كاوش لايه‌نگاري و گمانه‌زني‌هاي حفرشده موجب شناسايي لايه‌هاي نوسنگي جديد و حضور مواد فرهنگي چخماق‌/جيتوني با خصوصيات مشتركي از جنبه‌هاي فرهنگي محوطه‌هاي دوسوي شمال و جنوب البرز گرديد؛ اگرچه كه نشانه‌اي از معماري پيش‌از‌تاريخي در 5 گمانۀ كاوش‌شده در اين تپه يافت نشد، اما براساس شباهت‌هاي سفالي و هم‌چنين نتايج هفت نمونۀ تاريخ‌گذاري كربن14 طي دو فصل، بازۀ زماني 48005800 پ.م. و در كل اوايل هزارۀ ششم تا اوايل هزاره پنجم پيش‌ازميلاد براي طول استقرار نوسنگي جديد و مس‌وسنگِ انتقالي در اين تپه پيشنهاد شده است.