بررسي فرضيه تشابه ورجمكرد اسطوره‌اي با ساختارهاي خشتي مكشوف در محوطه هگمتانه

تپۀ هگمتانه تا اواسط دورۀ پهلوي، «قلعۀ شاه‌داراب» و محلۀ پيرامون آن نيز «محلۀ سرقلعه» ناميده مي‌شده است، اما در دورۀ پهلوي به‌نام «تپۀ هگمتانه» نام‌گذاري شد. براساس كاوش‌هاي باستان‌شناسي علمي كه از سال 1362 ه‍.ش. در اين محوطه آغازشده است، ساختارهايي مربوط به دورۀ اشكاني شناسايي شد، اما فرضيۀ وجود هگمتانۀ تاريخي در زير آن و ساختمان‌هايي از دورۀ هخامنشي در حوالي آن نيز هم‌چنان مطرح است. مسأله اصلي اين پژوهش بررسي و تحقيق دربارۀ وجود رابطۀ احتمالي بين ساختارهاي خشتي در تپۀ هگمتانه با شهر اسطوره‌اي «ورجمكرد» است و پرسش اصلي اين پژوهش اين است كه: چه تشابهاتي بين توصيفات ونديداد از ورجمكرد و شهر باستاني كاوش‌شده در تپۀ هگمتانه وجود دارد؟ اين تحقيق ازنظر رويكرد پژوهش، يك تحقيق قياسي و ازنظر راهبرد پژوهش، يك تحقيق تاريخي محسوب مي‌شود و منابع مورداستفاده شامل منابع مكتوب تاريخي و گزارش‌هاي باستان‌شناسي است. كليۀ اطلاعات گردآوري‌شده به‌روش كدگذاري طبقه‌بندي و درنهايت به تحليل داده‌ها پرداخته‌شده است. جمع‌بندي حاصل از انجام مطالعات اين است كه: از 13 شاخصۀ (كد) شناسايي‌شده در ونديداد، هفت شاخصه: داشتن نقشه، دين مزداپرستي در خانه‌ها، نظم تكرارشونده، داشتن ايوان، خود روشن از درون، وجود آبراهه‌ها و ساختار خشتي، تشابه بسيار زيادي با يافته‌هاي باستان‌شناسي دارند. دربارۀ دو شاخصه: نام شهر و علت ساخت شهر، مشابهت‌هايي در منابع تاريخي وجود دارد، اما يافتۀ باستان‌شناسي وجود ندارد. دربارۀ چهار شاخصه: چهاربر بودن، ابعاد شهر، تعداد گذرگاه‌ها و دوطبقه بودن، نمي‌توان درحال‌حاضر موضوع تشابه را به‌طور كامل پذيرفت؛ اما امكان تشابه كاملاً محتمل است. درنهايت، نتيجه‌گيري حاصل از اين پژوهش اين است كه، با توجه به شباهت بسيار زياد بين اين محوطۀ كاوش‌شده و توصيفات ونديداد از ورجمكرد، فرضيۀ تشابه ورجمكرد اسطوره‌اي با آثار شهر يافت‌شده در تپۀ هگمتانه كاملاً محتمل است.