انتخاب ژنوتيپ‌هاي مناسب كشت زمستانه (انتظاري) چغندرقند (Beta vulgaris L.) در منطقه تربت‌جام

كشت زمستانه (انتظاري) چغندرقند در مقايسه با كشت بهاره به دليل استفاده از نزولات جوي و كارايي بيشتر مصرف آب در مناطق نيمه‌خشك از اهميت زيادي برخوردار است. به‌منظور ارزيابي عملكرد كمي و كيفي و شناسايي ژنوتيپ‌هاي مناسب براي كشت زمستانه، 16 ژنوتيپ چغندرقند در قالب طرح بلوك­هاي كامل تصادفي با چهار تكرار در منطقه تربت‌جام در دو سال زراعي 1399۱۳98 و 1400۱۳99 مورد مطالعه قرار گرفت. نتايج تجزيه واريانس مركب نشان داد كه بين ژنوتيپ‌هاي مختلف چغندرقند تفاوت معني‌داري در سطح احتمال يك درصد از نظر كليه صفات مورد بررسي به استثناي نيتروژن مضره وجود داشت. مقايسه ميانگين نشان داد ژنوتيپ SBSI15 داراي بيشترين عملكرد ريشه (60.66 تن در هكتار) بود. همچنين، بيشترين مقادير قند ناخالص (19.5 درصد)، قند خالص (16.3 درصد) و ضريب استحصال شكر (83.2 درصد) و كمترين ميزان پتاسيم (4.2 ميلي‌اكي‌والان در 100 گرم وزن ريشه) و قند ملاس (2.7 درصد) در ژنوتيپ F20739 مشاهده شد. علاوه بر اين، بيشترين عملكرد قند ناخالص (10.69 تن در هكتار) و عملكرد قند خالص (8.68 تن در هكتار) در ژنوتيپ FDIR 19 B 3021 وجود داشت. بررسي همبستگي صفات، بالاترين همبستگي مثبت و معني‌دار را بين عملكرد قند ناخالص و عملكرد قند خالص (**0.99) و بيشترين همبستگي منفي و معني‌دار را بين ضريب استحصال شكر و درصد قند ملاس (**0.95) نشان داد. همچنين، نمودار باي‌پلات پراكنش ژنوتيپ‌ها بر روي دو عامل اول نشان داد ژنوتيپ‌هاي SBSI15، SVZA 2019JD0398، SVZA 2019JD0402، SVZA 2019JD0400، SVZA 2019JD0401، FDIR 19 B 3021 و FDIR 19 B 4028 از ساير ژنوتيپ‌ها متمايز و به‌عنوان ژنوتيپ‌هاي برتر از نظر صفات شاخص عملكرد بودند. با توجه به دندروگرام حاصل از تجزيه خوشه‌اي مي‌توان ژنوتيپ‌ها را براي صفت عملكرد قند خالص در سه گروه عمده قرار داد. به طوركلي، ژنوتيپ‌هاي SVZA 2019JD0401، FDIR 19 B 3021 و FDIR 19 B 4028 به‌عنوان ژنوتيپ‌هاي برتر داراي بيشترين عملكرد قند خالص و مناسب براي كشت زمستانه در منطقه تربت‌جام معرفي شدند.