بررسي طرح و نقش منسوجات در پوشش بيروني مردانه‌ درباريان در عصر زند

در بسياري موارد، بررسي طرح و نقش پارچه‌هاي تاريخي ايران با نظر به هنرهاي تجسمي امكان‌پذير خواهد بود چراكه بيشتر منسوجاتُ در مرور ايام از ميان رفته‌اند. عصر زنديه شايد به دليل بازه‌ حكمراني كوتاه، كمتر از حيث هنري مورد توجه بوده است. البته ميراث اين دوره نيز در قياس ادوار پيشين (صفوي) و پسين (قاجار) محدود است. هدف اين مقاله، بررسي طرح و نقش منسوجات در پوشش مردانه‌ درباريان عصر زنديه است. پرسش آن است كه چگونه مي‌توان با نظر به شمايل‌نگاري عصر زند و مقايسه‌ آن با نمونه‌هاي منسوجات سده‌هاي دوازدهم و سيزدهم/ هجدهم و نوزدهم، طرح و نقش پارچه‌هاي لباس بيروني مردانه‌ درباريان آن دوره را بازيابي نمود؟ پيش‌بيني مي‌شد به تبعيت از عصر صفوي يا به عنوان مقدمه‌اي بر هنر قاجار، طرح و نقش منسوجات مزبور در طيف وسيعي قابل تعريف باشد. نمونه‌گيري اين مقاله، به صورت احتمالي ساده ازميان شمايل‌نگاري‌هاي درباري دوره‌ زنديه با گزينش هفت تصوير انجام شد كه به شيوه‌ تحليلي ـ تاريخي با نه قطعه پارچه تطبيق يافت. شيوه‌ جمع‌آوري اطلاعات برپايه‌ اطلاعات كتابخانه‌اي قرار گرفت. نتايج مشخص كرد: مردان درباري در عصر زنديه در تهيه‌ دستار و شال كمر به‌عنوان متعلقات لباس و اجزاي به ظاهر كوچك اما هويت‌ساز و نمادين پوشاك از تركيب پارچه‌ محرمات و ساده بهره مي‌بردند. براي تن‌پوش بيروني يعني قبا، كاتبي و عبا/ ردا از پارچه‌هاي ساده يا طرح‌دار واگيره‌اي با نقش گياهي استفاده مي‌كردند. درمجموع، برخلاف تنوع بيشتر طرح و نقش در پوشش مردانه‌ اعصار قبل و بعد، ايشان به روشمندي محدودتري پايبند بودند.