تصويرشناسيِ فرهنگِ ايراني عصر قاجار در سفرنامۀ دروويل

موضوع اين مقاله بررسي فرهنگ ايراني در سفرنامۀ دروويل، مستشار نظامي عهد فتح‌‌علي‌شاه، است. در پژوهش حاضر، نخست گزارش‌هاي نويسندۀ فرانسوي در سه سطحِ «انگاره‌هاي مثبت»، «انگارههاي منفي» و «انگاره‌هاي خنثي (بي‌طرف)» طبقه‌بندي شده‌ و سپس ذيل هر طبقه به تحليل تصويرهاي ارائه‌شده بر اساس مؤلّفه‌هاي همسان‌پنداري، متناقض‌گويي، تعميم‌دهي كلّي‌نگري و بزرگ‌نمايي كه از مشخّصه‌هاي بارز «رويكرد تصويرشناسي» است پرداخته‌ شده‌است. تصويرشناسي كه يكي از رويكردهاي ادبيات تطبيقي است، ماهيّتي بينارشته‌اي دارد و از اين جهت با مطالعات فرهنگي در ارتباط است. كاربست اين رويكرد در خوانش سفرنامه‌ها از اين جهت اهمّيّت دارد كه در پرتو آن مي‌توان فرهنگ «بومي» (خودي) را از چشم‌انداز «ديگري» نگريست. به اين ترتيب دو پرسش اصلي نوشتار حاضر از اين قرار است: چه جنبه‌هايي از فرهنگ ايراني در عصر قاجار مورد توجّه يك مستشار نظامي فرانسوي بوده‌است؟ اين تصاوير فرهنگي چگونه در سفرنامۀ مذكور منعكس شده‌است؟ اين پژوهش با روش توصيفي تحليلي و مبتني بر رويكرد تصويرشناسي در ادبيات تطبيقي انجام شده‌است. يافته‌هاي تحقيق بيانگر اين است كه عناصر فرهنگي به همان صورت اصلي در اين سفرنامه بازتاب نيافته‌است؛ بلكه اين تصاوير در واقع شكل دگرديسي‌يافتۀ داده‌هاي اوّليّۀ نويسنده مي‌باشد كه از كانال ايدئولوژي‌هاي مختلف گذشته است. تصويرسازي‌هاي فرهنگي دروويل بعضاً متأثر از انگاره‌هاي غربي اروپايي و روابط بينامتني و غالباً برگرفته از جغرافياي فرهنگي طبقاتي از جامعۀ عصر قاجار بوده كه وي با آن‌ها تعامل داشته‌است.