بررسي اجمالي اسناد و منابع مربوط به شغل تيله كني و طلا شويي در دوره قاجار

يافتن طلا و گنج قدمتي ديرينه دارد و احتمالا در بعضي از دوره‌هاي تاريخي اين سرزمين به گونه‌اي رخ نشان داده اشت.در روزگار قاجاريه نيز اين مسئله بعنوان يكي از مسائل مطرح آن روزگار وجود داشته و آنطور كه از اسناد و مدارك بر مي‌آيد، صنفي به صورت فعال بدين كار مبادرت مي‌نموده كه به تيلهكنان و يا طلا‌شوران معروف بوده‌اند. دراين عصر منظور از زير خاكي و گنج‌يابي، بدست آمدن اشيايي گران بهاء بود كه از زير خاك پيدا مي‌شد مانند ظروف سفالي و كاشي و اشيايي از جنس طلا،نقره،سنگ‌هاي تزييني،شيشه،اسلحه‌هاي مفرغي، سكه‌هاي قديمي و هر قسم اشياء نظير آنها كه ضمن حفاري آگاهانه يا تصادفي از درون خاك به دست مي‌آمد. امّا اينكه اين شغل به صورت يك صنف درآيد كه تعداد بيشماري مبادرت بدين عمل نمودند،خود مقوله اي جديد است كه در دوره قاجاريه رخ داده است. آنان حتّي در اين زمينه با دولت مركزي مذاكره مي‌كردند و زماني تا چندين هزار نفر رسماً بدين كار مشغول بوده‌اند. اين اثر تحقيقي است كه بيشتر بر پايه اسناد و برخي منابع دوره قاجار از جمله برخي سفرنامه ها شكل گرفته و با ديدي كاملا انتقادي به عملكرد اين شغل پرداخته و بصورت تحليليتوصيفي سعي در فهم اين حرفه و اثرات مخرب آن را بر آثار باستاني ايران دارد، امري كه كمتر در مورد آن تحقيق شده است. اين شغل تاثير موثري بر آغاز جريان ايران شناسي در ايران نيز داشته و حتّي پيشتر از فعاليتهاي باستان شناسي غربيان در ايران بوده، كه توسط يهوديان ايران آغاز شد و خودشان رابعنوان باستان شناس آماتور(حفاري تجاري) مي دانستند كه به خزانه حكومت كمك هم مي كنند .اين صنف حتّي تا دوره پهلوي دوّم هم در امور غارت آثار باستاني در شهر ري و ديگر نقاط ايران دخيل بودند.در زمان شاهان نخستين قاجار هيچ قانوني براي جلوگيري از اكتشافات و حفاري هاي ايرانيان و غربيان وجود نداشت.در زمان ناصرالدين شاه در 16 دي القعده1312قمري اولين بار امتياز اكتشافات علمي در تمام نقاط ايران به فرانسويان داده شد.كه پس از تشكيل اوّلين مجلس ملّي ايران آن را باطل نمود. اما اولين اساسنامه رسمي و قانوني در زمان رضا شاه به تاريخ 3 آبان 1309 صادر شد كه در آنهم متاسفانه حفاري تجاري و شخصي به رسميت شناخته شد.