تحليل اثربخشي سناريوهاي احياي آبخوان مشهد با استفاده از مدلسازي پويايي سيستم‌ها

روند نزولي حجم ذخاير آب زيرزميني در مناطق خشك و نيمه خشك، همچون بسياري از دشت هاي ايران، تبديل به چالشي بزرگ شده است. از سوي ديگر ايجاد و توسعه شبكه جمع آوري فاضلاب شهري باعث كاهش جريان ورودي به آبخوان ها و در نتيجه تشديد روند كاهش اين ذخاير شده است. هدف از انجام اين مطالعه بررسي ميزان تاثير راهكارهايي در چارچوب اصول توسعه پايدار بر بهبود روند كاهش ذخيره آبخوان تحت 5 سناريوي مختلف با استفاده از پويايي سيستم است. آبخوان دشت مشهد به عنوان مطالعه موردي در اين پژوهش انتخاب شده است. شبيه سازي آبخوان با استفاده از رويكرد پويايي سيستم و نرم افزار Vensim PLE طي دوره آماري 1360 - 1420 انجام گرفته است. لازم بذكر است كه تحليل حساسيت و واسنجي مدل با توجه به داده هاي مشاهداتي حجم آبخوان براي دوره زماني 1362 تا 1392 و بررسي تاثير سناريوهاي مختلف بر حجم آبخوان تا سال 1420 مورد بررسي قرار گرفته است. نتايج تحليل حساسيت مدل در اين مطالعه حاكي از آن است كه تغييرات حجم آبخوان داراي بيشترين حساسيت نسبت به ضريب جريان بازگشتي در بخش هاي شرب و كشاورزي مي باشد. نتايج نشان داد كه با افزايش سطوح نفوذپذير در معماري شهري نسبت به سناريوهاي 2 و 3، منجر به بهبود حدود 16 و 19 درصدي وضعيت تغذيه آبخوان شده است. بطور كلي با استفاده از روش هايي همچون تغيير شيوه كشاورزي، افزايش بهره وري آب و همچنين اصلاح معماري شهري با تمركز بر افزايش سطوح نفوذپذير مي توان بين 22/0 تا 58 درصد از كسري مخزن ناشي از جمع آوري فاضلاب شهري (نسبت به سناريوي دوم) را كاهش داد. درحالي‌كه با ادامه وضعيت فعلي، بيلان منفي آبخوان ادامه يافته و مي تواند منجر به مرگ آبخوان و بروز آسيب هاي جبران ناپذير اقتصادي و اجتماعي شود.