جنسيت در باستان‌شناسي و باستان‌شناسي جنسيتي

بيشتر باستان‌شناسان تا ميانه‌ي قرن بيستم، نيمي از گروه‌هاي انساني يعني؛ «زنان» و نقش‌هاي گوناگوني كه در مسير دگرگشت جوامع انساني داشتند را ناديده گرفته‌ بودند. زنان همچون مادرانِ محدود به حوزه‌ي خانگي درنظر گرفته مي‌شدند. تقسيم كار جنسيتي و خانواده‌ي هسته‌اي همچون رويدادي طبيعي درنظر گرفته مي‌شد و شكار مردان، شتاب‌دهنده‌ي نخستين، در دگرگشت انسان پنداشته مي‌شد. جنبش‌هاي زنان در دهه‌ها‌ي 1960 و 1970، ديدگاه‌هاي دگرگوني از تحول جوامع انساني را پديد آورد كه بر نقش‌هاي زنان متمركز شد. اگر در آغاز، فمينيست‌ها دغدغه‌ي جست‌وجوي زنان در منابع را داشتند، امروزه بسيار فراتر رفته و پنداشت‌ها از مفاهيم جهانيِ جنس، جنسيت و فرديت را به ‌چالش مي‌كشند. ولي بسياري از باستان‌شناسان از برچسب فمينيست فاصله مي‌گيرند و بر اين باورند كه پژوهش‌هاي جنسيتي دامنه‌ي گسترده‌تري از مقوله‌هاي جنسيتي را دربر مي‌گيرد. در خاور نزديك، پژوهش‌هاي جنسيتي از دهه‌ي 1990 به‌گونه‌اي جدي پي گرفته شد و همچنان نياز به پژوهش‌ها با كاربست نگره‌‌ها و روش‌هاي نظام‌مند به‌روشني احساس مي‌شود. شوربختانه در باستان‌شناسي ايران، موضوع جنسيت و زنان تا اندازه‌ي زيادي ناديده گرفته شده است و پژوهش‌هاي انگشت‌شماري انجام شده است. در اين نوشتار به بازگويي شكل‌گيري پژوهش‌هاي زنان و جنسيت در باستان‌شناسي مي‌پردازيم. با وجود دامنه‌ي گسترده‌اي از رويكردها، هيچ نگره‌ يا مكتب فكري واحدي به جايگاه برتري نرسيده است، و هنوز هم در بسياري از پژوهش‌ها نگاه مرد محور جريان اصلي پژوهش را پيش مي‌برند.