پاتنم؛ دوگانه‌ي واقعيت/ارزش و برساخت‌انگاري واقعيت

هيلاري پاتنم يكي از فلسفه‌دانان معاصر است كه به ردّ دوگانگي واقعيت/ارزش مي‌پردازد. در انديشه‌ي او اين دو درهم‌تنيده‌اند و حتي به‌لحاظ مفهومي نيز از يكديگر تفكيك‌ناپذيرند، ديدگاهي كه او آن را آموزه‌اي پراگماتيستي مي‌داند. وي موافقان اين دوگانگي را متهم به جزم‌انديشي مي‌كند و معتقد است وقتي آن‌ها مي‌گويند اخلاق از واقعيت‌ها جداست، از اين اعتمادشان نشأت مي‌گيرد كه گمان مي‌كنند دقيقاً «واقعيت» را مي‌شناسند. پاتنم سه دليلي كه موجب روي‌آوردن به دوگانگي واقعيت/ارزش مي‌شود را بيان مي‌كند و با ردّ هر سه، زمينه را براي نقدهاي خود بر اين دوگانگي فراهم مي‌كند. اِشكالات پاتنم بر اين دوگانگي عبارت‌اند از: 1. تبديل تمايز بي‌ضرر به يك دوگانگي متافيزيكيِ زيان‌بار 2. تأثيرپذيريِ علم از ارزش‌ها در فرآيند ايجاد علم 3. وجود اتفاق‌نظر درخصوص مسائل اخلاقي به‌مانند ديگر عرصه‌ها 4. نادرستيِ تجزيه‌ي احكام اخلاقي به دو مؤلفه‌ي توصيه‌اي و توصيفي 5. مفاهيم غليظ اخلاقي دليلي بر درهم‌تنيدگيِ واقعيت‌ها و ارزش‌ها. ضمن پذيرش نقاط قوت انديشه‌هاي پاتنم در ردّ دوگانگي واقعيت/ارزش، معتقديم آنجا كه او از سرشتِ برساخت‌انگارانه‌ي «واقعيت‌ها» دفاع مي‌كند، ديدگاهش داراي ايراداتي است: 1. نادرستيِ تغيير واقعيت‌ها به‌دليل ردّ طرح مفهومي، 2. مشكل علّيت معكوس، 3. عدم‌كفايت مفهومي، 4. ناسازگاري و 5. مغالطه‌ي كاربردِ ارجاع. هدف اين نوشتار، تحليل و بررسي نقاط قوت و ضعف ديدگاه پاتنم درباره‌ي دوگانگي واقعيت/ارزش است.