مطالعه تطبيقي ديدگاه آمدي و شريف مرتضي درباره دلالت نهي بر فساد عقد

دلالت نهي بر فساد عقود از جمله مباحث دلالت الفاظ است كه اصوليان درباره آن ديدگاه واحدي ندارند. اختلاف در اين مسئله آثار فقهي قابل توجهي دارد. آمدي از مشهورترين اصوليان متكلم همچون جمهور اصوليان بر آن است كه هرگاه نهي، ناظر به ذات عقد يا وصف لازم آن باشد دلالت بر فساد دارد اما در صورت تعلق آن به وصف خارجي، مقتضي فساد نيست. بر خلاف بيشتر پيروان اين ديدگاه كه قائل به لغوي بودن مبناي فساد هستند؛ آمدي با استناد به مباني كلامي و ادله عقلي و لغوي، مبناي فساد منهي‌عنه را عقل و مفهوم مي‌داند. شريف مرتضي از متقدمين اماميه بر آن است كه نهي خود‌ به‌‌ خود دلالتي بر فساد عقد ندارد و ادعاي فساد، نيازمند ارائه دليل خارجي است. با اين حال در نواهي شرعي، اصل ثابتي به نام عرف شريعت وجود دارد كه مقتضي دلالت دائمي آن بر فساد است مگر آنكه خلاف آن ثابت شود. مبناي اصلي شريف مرتضي، ادله عقلي و لغوي است. نشانه‌هايي از مباني كلامي نيز در ديدگاه او ديده مي‌شود. دلالت مطلق نهي بر فساد و قول به تفاوت ميان بطلان و فساد، دو ديدگاه ديگر است كه هر كدام طرفداراني دارد. به نظر مي‌رسد موجه‌ترين ديدگاه در اين زمينه، قول كساني است كه قائل به دلالت لغوي نهي بر فساد در صورت تعلق آن به ذات يا وصف لازم عقد هستند. اين ديدگاه هماهنگي بيشتري با ادله شرعي و لغوي و اقتضائات عقلي و عرفي دارد.