ارزيابي عملكرد دانه و صفات زراعي ژنوتيپ‌هاي خارجي كنجد (.Sesamum indicum L) درشرايط تنش خشكي

با وجود قابليت بالاي توليد كنجد در كشور، عملكرد و كارايي مصرف آب آن پايين است. بنابراين شناسايي ژنوتيپ‌هايي با عملكرد دانه بالا به‌ويژه در شرايط تنش خشكي براي توسعه كشت اين گياه ضرورت دارد. بدين منظور پاسخ كمي و كيفي 20 ژنوتيپ وارداتي كنجد به شرايط تنش خشكي در اقليم نيمه خشك ايران در كرج (مزارع تحقيقاتي مؤسسه اصلاح و تهيه نهال و بذر) طي سال‌هاي 1397 و 1398 مورد بررسي قرار گرفت. آزمايش در قالب طرح پايه بلوك‌هاي كامل تصادفي به صورت كرت‌هاي خرد شده با سه تكرار اجرا شد. تيمارهاي آبياري در دو سطح شامل آبياري كامل و تنش خشكي در كرت‌هاي اصلي و ژنوتيپ‌هاي كنجد (20 ژنوتيپ وارداتي همراه با يك رقم داخلي به‌عنوان شاهد) در كرت‌هاي فرعي قرار گرفتند. بر اساس نتايج ژنوتيپ‌هاي شماره 6، 8، 12 و 17 در گروه زودرس، ژنوتيپ‌هاي شماره 1، 2، 10، 11، 14، 16، 18، 19 و 20 در گروه ميان‌رس، ژنوتيپ‌هاي شماره 3، 4، 5، 7، 9، 13 و 15 در گروه ديررس و رقم داخلي اولتان در گروه خيلي ديررس دسته‌بندي شدند. در بين ژنوتيپ‌ها، ژنوتيپ شماره 7 با شاخص سطح برگ 3/27 بيشترين و ژنوتيپ شماره 20 با شاخص سطح برگ 1/00 كمترين اين صفت را دارا بودند. همچنين نتايج بيانگر آن بود كه تيمار تنش خشكي 35، 44 و 35 درصد به‌ترتيب تعداد كپسول در بوته، تعداد دانه در كپسول و وزن هزار دانه را كاهش داد. از طرف ديگر در تمامي ژنوتيپ‌ها اعمال تنش خشكي باعث افت عملكرد دانه و ماده خشك شد. نتايج بيانگر آن است كه ژنوتيپ شماره 6 با 50 درصد كاهش عملكرد دانه بيشترين و ژنوتيپ شماره 11 با 26 درصد افت عملكرد دانه كمترين تأثيرپذيري را از اعمال تنش نشان دادند. در صفت عملكرد دانه، ژنوتيپ شماره 7 در هر دو تيمار آبياري به‌طور معني‌داري بيشترين مقدار عملكرد دانه را داشت (1531 و 1107 كيلوگرم در هكتار به‌ترتيب در تيمار آبياري كامل و تنش خشكي). با اين حال به دليل طول دوره رشد كوتاه‌تر، افت كمتر عملكرد دانه در شرايط تنش خشكي و عملكرد روغن بالا، ژنوتيپ شماره 11 نيز به‌عنوان ژنوتيپ برتر در نظر گرفته شد.