اثر كاربري زمين بر آب‌گريزي خاك در بخش مركزي استان مازندران

سابقه و هدف: آب‌گريزي سبب كاهش نفوذپذيري خاك، فراهمي آب براي گياهان و سبب افزايش روان‌آب سطحي، فرسايش خاك، جريان هاي ترجيحي و كاهش حاصلخيزي محيط مي‌شود. كاربري زمين از عوامل موثر بر آب‌گريزي خاك به شمار مي‌‌آيد. آب‌گريزي مي‌تواند رواناب را در مناطقي كه تغيير در كاربري زمين رخ مي‌دهد افزايش دهد، به اين ترتيب شناخت ويژگي‌هاي آب‌گريزي، براي مديريت موثر زيست‌محيطي لازم است. تغيير در ويژگي‌هاي خاك كه در نتيجه كاهش آب‌پذيري خاك رخ مي‌دهد، مي‌تواند بر رشد و عملكرد محصول و كارآيي مصرف آب گياهان تاثير بگذارد. ولي تاكنون ارتباط بين آب‌گريزي و ويژگي‌هاي فيزيكي و شيميايي خاك در كاربري‌هاي مختلف به ويژه در شرايط احياء شاليزار و امكان برآورد آن در مقياس بزرگ ارزيابي نشده است. بنابراين هدف از اين پژوهش بررسي پايداري و شدت آب‌گريزي خاك در كاربري‌هاي مختلف در مركز استان مازندران و توسعه روابط رگرسيوني بين شاخص‌هاي آب‌گريزي و ويژگي‌هاي فيزيكي و شيميايي خاك بود.مواد و روش‌ها: در اين پژوهش پايداري و شدت آب‌گريزي خاك از شاليزارهاي واقع در جلگه تا مناطق مرتفع جنگلي در چهار كاربري مرتع، مركبات، شاليزار و جنگل واقع در شهرستان آمل بخش مركزي استان مازندران بررسي شد. 92 نمونه خاك براي تعيين آب‌گريزي و ويژگي‌هاي فيزيكي و شيميايي خاك در فصل خشك سال جمع‌آوري شد. پايداري آب‌‌گريزي خاك با استفاده از آزمون زمان نفوذ قطره آب (WDPT) و شاخص آب‌‌گريزي (RI) و زاويه تماس خاك-آب (β) با استفاده از روش جذب‌پذيري ذاتي در آزمايشگاه تعيين شد. همبستگي بين شاخص‌هاي آب‌گريزي و ويژگي‌هاي خاك تعيين شده و روابط بين شاخص‌هاي آب‌گريزي و ويژگي‌هاي خاك به كمك رگرسيون چندمتغيره استخراج شد.يافته‌ها: آب‌گريزي خاك‌ها در تمام كاربري‌ها زير-بحراني بود به طوري كه تمامي مقادير زاويه تماس خاك-آب كم تر از 90 درجه به‌ دست آمد. بيشترين ميانگين شاخص‌هاي آب‌گريزي اندازه‌گيري‌شده در تمامي روش‌ها در خاك‌هاي جنگلي مشاهده شد به طوري كه مقدار Log WDPT تفاوت معني‌داري با كاربري‌ شاليزار داشت. ضريب هم‌بستگي مثبت و معني‌داري (** 0/33=r) بين نتايج دو آزمون (Log WDPT و RI) وجود داشت كه نشان مي‌دهد پايداري آب‌گريزي (Log WDPT) و شدت آب‌گريزي (RI) در خاك‌هاي مورد بررسي با هم ارتباط مستقيم دارند. همبستگي بين مقدار ماده آلي خاك و β محاسبه‌شده در مركبات مثبت و معني‌دار (* 0/42=r) بود. هم‌چنين بين Log WDPT و ماده آلي خاك هم‌بستگي مثبت و معني‌داري (***0/36=r) وجود داشت. هم‌بستگي‌هاي منفي و معني‌داري بين كربنات كلسيم معادل (CCE) و Log WDPT در تمامي منطقه مورد بررسي (**0/28=r) و در كاربري شاليزار (* 0/29=r) مشاهده شد.نتيجه‌گيري: نوع كاربري زمين با تغيير ماده آلي توانست بر آب‌گريزي در خاك‌هاي مورد بررسي موثر باشد. همچنين روابط رگرسيوني استخراج‌شده نشان داد درصد ماده ‌آلي، نيتروژن كل و CCE از عوامل مهم و موثر بر آب‌گريزي در خاك‌هاي مورد بررسي مي‌باشند.