نقش تغييرات اجتماعي بر دگرگوني فضاهاي مياني در دوره قاجار با رويكرد فضا ابزار

بيان مسئله: يكي از مهم‌ترين علل تغييرات فضايي را مي‌توان تأثير تغييرات اجتماعي بر آن دانست. فضاهاي شهري و معماري به عنوان پديده‌هاي انسان‌ساخت در فضاي جغرافيايي متأثر از شرايط اجتماعي، اقتصادي، فرهنگي و محيطي هستند. ارتباط ايرانيان با غرب و آشنايي با تحولات علمي و پيشرفت‌هاي صنعتي و تكنولوژيكي، زماني آغاز شد كه اين ارتباط از طريق مسافرت، تجارت، تحصيل و نيز نفوذ اقتصادي و سياسي كشورهاي اروپايي به ايران، شكل گرفت و سبب آگاهي از عقب‌ماندگي كشور از دول غربي گشت و زمينه‌هاي اعتراض به شاه و حكومتش فراهم شد و آغازگر تغييرات در حوزه‌هاي مختلف گشت. در جامعۀ ايران تا قبل از قرن نوزدهم، بين ارزش‌ها و واقعيت‌هاي محيطي توافق وجود داشت و جامعه و نظام اجتماعي در تعادل بودند؛ اما در طول اين قرن، شاهد تغيير در نظام اجتماعي و عدم تعادل در آن هستيم كه متأثر از عوامل دروني و بيروني است. در اين مقاله به دنبال بررسي اين مسئله هستيم كه كدام عوامل بيروني تغيير در ارزش‌ها به‌طور مستقيم تأثير خود را بر فضا گذاشته است.سؤال تحقيق: اين پژوهش به دنبال پاسخ به اين سؤال است كه تحولات اجتماعي چه تأثيري بر تحولات فضاي مياني در دورۀ قاجار داشته است؟اهداف تحقيق: اين پژوهش با هدف شناخت عوامل بيروني تغيير، در پي شناخت و بررسي اين عوامل بر دگرگوني كالبدي فضاهاي مياني است.روش تحقيق: در اين مقاله، كيفي و به لحاظ منطق استنتاج و پيامد آن، بنيادي راهبردي است. مهم‌ترين يافته‌ها و نتيجه‌گيري تحقيق: حاكي از آن است كه تأثير عوامل بيروني تغيير در ارزش‌ها در اين دورۀ تاريخي و نتيجۀ مستقيم آن بر محيط را مي‌توان سه عامل بيان كرد: اول، نقش آموزش‌هاي جديد كه منجر به شكل‌گيري قشر تحصيل‌كرده‌اي به نام روشنفكر شد. دوم، نقش و تأثير دول غربي به لحاظ اقتصادي و سياسي كه كشور را تحت تأثير و صحنۀ چپاول خود قرار داده بودند و نقش ويژه‌اي را در ورود تفكر غربي به كشور، بازي كردند و سوم، نقش انقلاب صنعتي و تغييرات حاصل از آن بود. اين سه عامل، نقش بارزي در تغيير ارزش‌هاي انسان سنتي و ايجاد گرايش به سمت نوگرايي ايفا كردند و عاملي براي تغيير در محيط كالبدي شدند. مي‌توان چنين ادعا نمود كه علت تغيير در فضاي مياني، شكل‌گيري انديشه‌هاي ابزاري نسبت به مسئلۀ فضاست كه فضا را اهرمي براي تغيير در ارزش‌ها و نيز تحميل نوع جديدي از زندگي و تفكر مي‌دانست.