نقش طرح‌واره‌هاي ذهني در شكل‌گيري الگوي مسكن سنتي مراغه

بيان مساله: در دهه‌هاي اخير با گسست معماري ايراني از ويژگي‌هاي بستر فرهنگي، محيطي و تاريخي خود و هم‌نوايي با رويه جاري در دنياي معاصر، موجب تقليل انسان به‌مراتب مادي وجود او شده است. اين امر زمينه تنزل معماري به ساخت مايه و سرپناه را فراهم آورده است و به‌تبع آن، طرح‌واره‌هاي ذهني ساكنان نيز از محيط‌هاي مسكوني دچار تغييرات شده است.سوال تحقيق: اين نوشتار در پي پاسخگويي به اين سوال است كه كدام طرح‌واره‌هاي ذهني در شكل‌گيري الگوي مسكن سنتي شهر مراغه تأثيرگذار بوده‌اند؟ و كدام يك از طرح‌واره‌ها بيشترين تأثيرگذاري را در شكل‌گيري اين الگو داشته‌اند؟اهداف تحقيق: ارتباط بين طرح‌واره‌ها و نمود بيروني آن (الگوي مسكن) به واسطه فرايندهاي شناختي قابل بررسي است كه ريشه در مؤلفه‌هاي فرهنگي دارد. هدف اين مقاله شناسايي طرح‌واره‌هاي رفتاري ساكنان خانه‌هاي سنتي مراغه مبتني بر فرايندهاي شناختي و نقش اين طرح‌واره‌ها در شكل‌گيري الگوهاي مكاني مسكن سنتي شهر مراغه است. انواع طرح‌واره‌هاي رفتاري به واسطه فرايندهاي شناختي (ادراك، شناخت، ارزيابي، احساس، رفتار) قابل شناسايي است.روش تحقيق: در گام دوم پژوهش طرح‌واره‌هاي مذكور با مطالعات ميداني در قالب پرسشنامه و مصاحبه با ساكنان خانه‌هاي سنتي از طريق آزمون آماري كلموگروف اسميرنوف و t ارزيابي گرديد و ارتباط آن‌ها با الگوهاي مكاني مسكن سنتي شهر مراغه مورد بررسي قرار گرفت و سپس يافته‌ها با استفاده از استدلال منطقي در ارتباط با چهارچوب نظري مطرح در پژوهش مورد تحليل و بررسي قرار گرفت و مشخص شد كه كدام طرح‌واره تأثير بيشتري در شكل‌گيري مسكن سنتي مراغه داشته است.مهم‌ترين يافته‌ها و نتيجه‌گيري تحقيق: نتايج تحقيق حاكي از اين است كه طرح‌واره‌هاي بافت، احساس، نقش، حقيقت و مفهوم، استراتژي و روش، خود و شخص، به ترتيب در شكل‌گيري الگوي مسكن تأثيرگذار بوده‌اند. طرح‌واره بافت شامل زيرمؤلفه‌هاي محرميت، طبيعت، مهمان‌نوازي و فضاي شخصي با بيشترين ميانگين (3/32)، اولويت اول و طرح‌واره خود و شخص شامل زيرمؤلفه‌هاي هويت و استقلال با كم‌ترين ميانگين (2/65) پايين‌ترين اولويت را در شكل‌گيري مسكن سنتي مراغه دارند. دستاورد نهايي تحقيق، نشان‌ مي‌دهد كه ميان طرح‌واره‌ها در تمام الگوهاي مسكن سنتي مراغه تداوم قابل‌تأملي وجود دارد. درحالي‌كه در جامعه معاصر، طرح‌واره‌ها تغييرات جهشي دارند و متناظر با اين تغييرات، در الگوهاي مكاني نيز شاهد دگرگوني هستيم.