خوانش توليد فضاي معماري در دوران پهلوي و استيلاي نهاد قدرت؛ مطالعه موردي يادمان آزادي

بيان مساله: در دنياي سرمايه‌داري توليد فضا توسط نهادهاي حاكم مسلط بر جامعه انجام مي‌شود و به‌مثابه ابزاري سياسي براي كنترل، قدرت و سلطه، براي دولت‌ها از اهميت بالايي برخوردار است. تأثير فضا به‌عنوان ابزاري سياسي بر امور عملي فضا و ساخت بنا‌ها در پيوند با حوزه‌ شهر و معماري قابل مشاهده است. لوفور اين موضوع را از طريق بازنموده‌هاي فضا در نظريه‌ «توليد فضا» مطرح مي‌كند و به اين موضوع مي‌پردازد كه دولت‌ها با استفاده از معماري و شهرسازي به شكل ابزاري، از طريق سيطره بر فضا، به كنترل اعمال و افكار مردم پرداخته و ايدئولوژي‌هاي مورد نظر خود را به آنان القا مي‌كنند. از اين رو در اين پژوهش شيوه‌ سيطره‌ نهادهاي حاكميت، از طريق بازنموده‌هاي فضا در معماري معاصر ايران، مورد بررسي قرار مي‌گيرد.سؤال تحقيق: استفاده ابزاري دولت پهلوي از معماري در اعمال سيطره بر فضا چگونه بوده است؟ حاكميت از طريق معماري در پي القاي چه مفاهيمي بر كاربران فضا بوده است؟اهداف تحقيق: هدف اين پژوهش تشريح چگونگي استفاده از معماري و شهرسازي در سيطره بر فضا و القاي معاني و مفاهيم مورد نظر حاكميت در دوران سلسلۀ پهلوي است.روش تحقيق: در اين مقاله كه از نوع كيفي است، داده‌ها بر پايه‌ شيوه‌ اسنادي و مشاهدات ميداني و تحليل محتوايي گردآوري شد و پس از سازماندهي داده‌ها، در مرحله‌ ارزيابي توصيف، تحليل و سنجش داده‌ها انجام گرفت و از طريق استدلال منطقي يافته‌هاي پژوهش به‌دست آمد.مهم‌ترين يافته‌ها و نتيجه‌گيري تحقيق: يافته هاي پژوهش نشان مي‌دهد: در دوره‌ پهلوي اول شاهد تمركز بر ايده‌ها و مفاهيم سياسي مورد توجه نهاد قدرت در ساختار شهر و ساختمان‌هاي نظامي و غيرنظامي هستيم. در اين دوران سلطه‌ حاكميت از طريق باستان‌گرايي، الگو‌برداري از مدلهاي توسعه در شهرسازي اروپاي قرن نوزدهم و ساخت بناهاي عظيم و رفيع محقق شده است. اين امر همسو با مدرنيته، القاي قدرت، استقرار، پايداري و اعتبار بخشي به حاكميت بوده است. در دوره‌ پهلوي دوم اين روند با اندكي تغيير، از طريق توسعه‌ شهرها و ساخت بناهاي عملكردي و يادماني صورت گرفت و در اين مسير، هم‌زمان با توسعه و ساخت بناهاي فرهنگي شاهد ساخت بناهاي يادماني هدفمند، از جمله يادمان آزادي هستيم كه بار معنايي بيشتري را به‌همراه دارد. اين كار با استفاده از الگوهاي مختلف معماري ايراني و مدرن، علاوه ‌بر ارائه‌ تعريف جديدي از ايران مدرن، اهدافي مانند: نمايش شكوه و عظمت شاهنشاهي ايران، معرفي تمدن ايران باستان، اعتباربخشي به نظام شاهنشاهي و ايدئولوژي‌هاي حاكميت را دنبال كرده است.